Het idee voor een portret van de 17-jarige Roemeense ontstond toen Stalenhoef
(1966) haar tijdens een rondreis door Roemenië ontmoette.
Stalenhoef: ‘Glod, de plaats waar Carmen woont, ligt aan een snelweg. Ik was met
wat vrienden op vakantie in Roemenië en kwam daar toevallig langs. We besloten
wat te gaan drinken en daar stond Carmen achter de bar. Ze ontdekte dat ik
Spaans sprak en raakte helemaal door het dolle heen bij de ontdekking dat haar
Spaans zo goed was dat ze met mij kon communiceren. In Glod had ze niemand met
wie ze Spaans kon spreken. Carmen heet eigenlijk Ionela, en iedereen in het dorp
noemt haar ook zo, maar omdat ze verslingerd is aan Spaanse soaps heeft ze zich
zelf Spaans geleerd en Carmen genoemd. Hoewel ze het nog best goed had in Glod
, haar vader heeft daar een bar en een winkel, wilde ze weg. Naar Spanje. Wat de
familie niet wilde hebben, want die waren bang dat ze daar in de prostitutie
zou belanden. Carmen was 17 en nog niet getrouwd. Wat in Glod bijna een schande
is. De familie noemde haar al plagerig ‘baba’, wat oma betekent. Ik vond haar
fascinerend. Zij belichaamde wat ik in Roemenië al vaker had gezien. De
generatie van na het communisme, die een sprong naar een beter leven wil maken.
Iets wil zien van de wereld. De oudere generatie krijg je nooit meer weg uit
Glod, het communisme heeft ze apathisch gemaakt, maar zij kan nog dromen.’
Je was op vakantie, wanneer werd die toevallige ontmoeting een film?
‘Haar verhaal liet me niet los. Ik was heel benieuwd of ze ook echt weg zou
gaan. Na de vakantie ben ik teruggegaan naar Glod en heb een tijdje bij Carmen
gelogeerd. Ik vertelde haar dat ik een film over haar wilde maken, en zij vond
het gelijk een geweldig idee. Al begreep ze niet hoe iemand een film over Glod
wilde maken. Het was daar immers zo lelijk.’
De familie moest ook
nog ja zeggen…
‘Ik heb open kaart met ze gespeeld. Dat ik altijd zo’
n twee, drie jaar nodig heb om een film te maken. En dat ik in die tijd
verschillende keren langs kom om te filmen. De leuke dingen, maar ook de dingen
die ze niet zo leuk vinden. Maar dat was oké.’
En dan komt
ineens Borat naar Glod. In het dorp worden opnamen gemaakt die later in de
bioscoophit
Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of
Kazakhstan te zien zullen zijn. Glod wordt gebruikt als het geboortedorp van
de mesjogge reporter Borat (gespeeld door komiek Sacha Baron Cohen).
‘Dat was iets totaal raars, ja. Ik hoorde van Carmen dat er een filmploeg in
Glod geweest was. En dat terwijl er bijna nooit iemand in Glod komt. Zelfs
Roemenen zie je er zelden. Glod is een zigeunerdorp en hoewel ze een vaste
woonplaats hebben en geen roma meer spreken, worden zigeunerdorpen gemeden door
de Roemenen. En ineens staat daar een buitenlandse filmploeg op de stoep. Maar
omdat Carmen zelf niet in die film zit, dacht ik dat die hele Borat voor mij
niet interessant was. Vervelend was wel dat de mensen van Borat de bewoners van
Glod wat geld hadden gegeven om in hun film op te treden. Meestal maar een paar
euro per persoon hoor, maar ineens wilde iedereen in Glod geld van ons.’
En… heb je dat gegeven?
‘Nee. Want ze hoeven niets voor ons te doen.
We filmen hoe ze leven. Dat is alles. Als we zouden betalen zou er iets van een
werkrelatie ontstaan, waarin ik eisen zou kunnen stellen. En dat vind ik
principieel onjuist. En het is ook slecht voor de film. Want stel je betaalt ze
wel, bijvoorbeeld als ze bij Carmen in de winkel komen. Dan gaat zo iemand
misschien wel niet meer weg. Of komt ie de volgende dag weer, omdat ie geld wil
verdienen. De mensen in Glod zijn arm, en voor je het weet verdringt iedereen
zich voor de camera. Daarmee verpest je je eigen film.
In totaal heeft
Borat maar drie dagen gedraaid in Glod, en eigenlijk was de rust daarna al snel
teruggekeerd. Tot eind 2006, toen Borat een wereldwijde hit werd, die in totaal
meer dan 300 miljoen dollar opbracht. Filmploegen uit de hele wereld kwamen naar
Glod. BBC, CBS, ZDF.’
Wat denk je dan?
‘Aanvankelijk
was ik helemaal niet blij. Ik dacht, nou daar gaat mijn film. Want met de
cameraploegen kwamen ook de advocaten. In de film laat Borat de opa van Carmen
optreden als abortusexpert, terwijl die met een lasapparaat voor de camera
poseert. Even later omarmt hij een vrouw die hij introduceert als zijn zuster en
de op vier na beste hoer van Kazachstan. De dorpelingen verstaan geen woord
Engels en lachen te goeder trouw in de camera. Een gewiekste Amerikaanse
advocaat ruikt geld en stelt hun een schadeclaim van dertig miljoen dollar in
het vooruitzicht. En daarmee was gelijk het hele dorp in rep en roer. Op dat
moment kon ik er niet meer omheen, en besloot dat ik ook dat moest gaan filmen.’
Je merkt in de film dat de sfeer in Glod verandert na Borat. De dorpelingen
hebben meer argwaan. Werden ze ook agressief naar jullie toe?
‘Wij
hadden de mazzel dat we er al zaten voordat Borat kwam. Verschillende ploegen
hebben nog geprobeerd in Glod te filmen na Borat, maar dat wilden de bewoners
absoluut niet hebben. Ze waren bang dat ze weer belachelijk gemaakt zouden
worden. Maar ons vertrouwden ze. Wij waren geen buitenstaanders meer. Toch waren
er ook wel mensen die dachten dat wij, net als de makers van Borat, schatrijk
zouden worden. En sommigen sloegen echt op hol. Als iemand een nieuwe fiets had
gekocht, zagen ze dat als bewijs dat er wel degelijk geld betaald werd. Maar
gevaarlijk voor ons werd het nooit. Dronkenschap is een probleem in Glod, en
sommigen roepen wel eens wat als ze dronken zijn, maar de meesten zijn schatjes
. Later kwamen ze zich verontschuldigen dat ze zo tekeer waren gegaan.
En
ik heb er ook wel serieus over nagedacht om ze geld te geven, maar dan achteraf
, aan de gemeenschap. En dat hebben we gedaan. We hebben ze geld gegeven om een
kerk die er al heel lang onafgebouwd bij stond, af te maken.’
Heb
je, toen Borat langskwam, nog overwogen om een compleet nieuwe film te maken,
waarin Borat meer centraal stond?
‘Nee, ik ben altijd uitgegaan van
wat de tussenkomst van Borat voor mijn mensen betekende. Als ik een film maak
heb ik, omdat ik oprecht geïnteresseerd ben in hun levens, altijd een sterke
band met mijn personages. De titel veranderde wel. Eerst was het Carmen from
Glod, maar toen Borat langskwam werd het Carmen Meets Borat. Ook omdat dat beter
verwoordt wat er gebeurde. Carmen droomt er eerst van Glod te verlaten en de
wijde wereld in te trekken, en dan komt uitgerekend de hele wereld naar Glod toe
.’
Alles bijelkaar opgeteld, was de komst van Borat goed of
slecht voor je film?
‘Tsja, wat ik prettig vind is dat ik heel dicht
bij Carmen en haar familie kon blijven. Zij waren ook bij de rechtzaak betrokken
. En het was wonderlijk te zien wat er gebeurde op het moment dat mensen
dachten dat ze rijk zouden worden. Alle mensen in het dorp gingen ineens dromen
. Borat werkte als een katalysator voor die dromen. Hij zette de dingen op
scherp. Liet de mensen nadenken over wat ze met al dat geld van die rechtszaak
zouden kunnen doen. Dus alles bij elkaar opgeteld, denk ik dat ik daar wel geluk
mee heb gehad.’
---
Borat en de rechtszaken
Borat: Cultural Learnings of America for Make Benefit Glorious Nation of
Kazakhstan, waarin komiek Sacha Baron Cohen als de Kazachse reporter Borat door
Amerika reist en en passant racisme, seksisme en kwezelarij blootlegt, was eind
2006 een wereldwijde hit. In totaal bracht de film 300 miljoen dollar op. Een
hele smak geld, waarvan een enkeling wel een graantje wilde meepikken.
Producent 20th Century Fox kreeg te maken met verschillende
schadeclaims. Waaronder die door de twee advocaten van het Roemeense
zigeunerdorp Glod, waarvan de bewoners stelden dat ze misleid waren door Borat
& Co. Ze zouden zijn verteld dat het een documentaire was waaraan ze meewerkten
, en voelden zich te kijk gezet. De advocaten eisten een schadevergoeding van 30
miljoen dollar.
Ook andere claims werden ingediend. Door de twee
studenten die – onder invloed van alcohol – racistische en seksistische
uitlatingen doen. En door de twee vrouwen die aan Borat etiquette-trainingen
geven. In geen van de gevallen werden de aanklagers in het gelijk gesteld, en
20th Century Fox heeft vooralsnog aan niemand één cent hoeven uitbetalen.