Wat vond Roger Ebert, de bekende Amerikaanse filmcriticus aan wie u uw film
heeft opgedragen, van Encounters at the End of the World?
'Een paar dagen
geleden heeft hij op zijn website een lange brief aan mij gepubliceerd. Hij
heeft een groot hart voor cinema en heeft altijd steekhoudende argumenten. Door
zijn ziekte kan hij niet meer praten, hij voert nu gesprekken door op papiertjes
zijn vragen te krabbelen. Toch knokt hij door en daarom mag ik hem zo graag. Ik
heb hem wel op het hart gedrukt: "Als een film is opdragen aan een criticus,
kan die er natuurlijk niet meer kritisch over zijn." In plaats van een recensie
heeft hij dus een brief geschreven. Een mooie, flatterende brief, niet alleen
over Encounters, maar over mijn werk in het algemeen.'
U heeft zich
altijd luid en duidelijk afgezet tegen het academische denken, maar nu heeft u
uw film opgedragen aan iemand die analytisch kijkt en de film zit ook nog vol
met wetenschappers. Denkt u inmiddels anders over academici?
'Wat ik
daarmee bedoelde, is het postmoderne gewauwel in sommige academische kringen.
Daar hou ik niet van. Dat staat volkomen los van wat er gebeurt in de wereld. De
mannen en vrouwen op Antarctica praten niet als academici. Het zijn menselijke
mensen. Je ziet ook in de film terug dat ik ze allemaal graag mag.'
Omdat
u een zwak heeft voor mensen die een brandende passie voor iets hebben opgevat
?
'Ja. Die Bulgaarse filosoof met een graad in contemporaine literatuur is
bijvoorbeeld gewoon een heftruckbestuurder op Antarctica. Hij vertelde me dat
hij al verliefd werd op de wijde wereld toen hij nog maar een jongen was. Zo
ging het bij mij ook, ik werd ook verliefd op de wereld toen ik klein was. Alle
mensen die ik ontmoette op Antarctica verwoordden mijn eigen gedachten. Ik
bracht graag een avond met ze door, met een biertje in de hand pratend over het
leven. En vrouwen. Hoe moeten wij mannen veranderen? Hoe moeten we omgaan met
het fenomeen vrouw? Hoe verschrikkelijk zou de wereld zijn zonder vrouwen?
Prachtig gespreksonderwerpen als je in de eenzaamheid van Antarctica vertoeft,
terwijl er buiten een ijsstorm woedt.'
Heeft u of uw vaste cameraman Peter
Zeitlinger zelf onder de ijskap mogen filmen?
'Nee, alleen
gespecialiseerde duikers is toegestaan onder het ijs te gaan. Het is te
gevaarlijk. Je hebt tien meter ijs boven je en als je verdwaalt, of door
stromingen wordt meegevoerd, vind je de weg naar het gat niet meer terug.
Antarctica kan dat soort incidenten niet lijden, want dan moeten er mensen en
materieel worden ingezet die hard nodig zijn voor andere dingen. Voordat je naar
Antarctica afreist, moet je ook een hele strenge medische keuring ondergaan,
een beetje als een astronautenkeuring. Wie tijdens de duistere wintermaanden
gaat, moet sowieso zijn verstandskiezen laten trekken en z'n blinde darm laten
verwijderen. Ze kunnen het risico van complicaties niet nemen. Je kunt je dat
ook wel voorstellen als je bedenkt dat een natuurkundige een paar jaar geleden
plotseling borstkanker kreeg terwijl ze op de Zuidpool aan het werk was. Negen
reddingswerkers moesten in de duisternis hun leven wagen om haar daar weg te
halen. Er is simpelweg geen materieel om een landingsbaan voor het vliegtuig te
prepareren en geen energie om die te verlichten. Vandaar die strenge regels.'
Beproevingen en barre omstandigheden lopen als een rode draad door uw werk.
Heeft u er wel eens over gedacht om juist een film te maken over exorbitante
luxe en comfort om te zien of u dat ook aankunt?
'Nee, het is een groot
misverstand dat ik mijn eigen grenzen zou willen verkennen. Dat is totaal
oninteressant. Alleen idioten die op zoek zijn naar hun innerlijke zelf gaan
bergen beklimmen of doorkruisen een woestijn op blote voeten. Ik geef geen zier
om zelfontplooiing en mijn grenzen opzoeken. Ik wil niet eens naar mezelf in de
spiegel kijken, dus dat gedrag is me vreemd. Ik ben nieuwsgierig naar de wereld
, niet naar mezelf. Interviews die ik geef lees ik nooit terug, en boarding
passes van al mijn reizen bewaar ik niet. Ik doe gewoon mijn werk.'
Uw
fascinaties klinken in uw werk wel duidelijk door. Zo kreeg u niet voor niks een
eigenwijze pinguïn in het vizier die vastberaden van zijn kolonie wegwaggelt.
Is die buiten het zicht van de camera toch nog omgedraaid?
'Dat weet ik
niet. Maar het is zeker dat sommige pinguïns op hun tocht naar onbekend terrein
sterven. Vuistregel is dat je een pinguïnkolonie niet stoort, ook een
individuele pinguïn die een ander pad inslaat niet. Je moet 'm laten begaan, ook
al weet je dat hij op zijn eigen dood afstiefelt. Zo'n honderd kilometer
landinwaarts zag ik karkassen liggen van pinguïns. Het lijkt erop dat mijn vraag
aan de bioloog, of er gekke pinguïns met een afwijking bestaan, dus wel
bevestigend beantwoord moet worden. Dit exemplaar was letterlijk en figuurlijk
de weg kwijt.'
Zoals de personages in uw films wel vaker overkomt?
[
Lachend] 'Ja, ik denk dat die pinguïn wel een typisch Herzogiaans karakter was
.'
Hoe komt u toch aan al die mafkezen?
'Geen idee. Ze komen op
mijn pad. Timothy Treadwell in Grizzly Man is een goed voorbeeld. Ik was
helemaal niet op zoek naar zijn verhaal. Eerlijk gezegd zocht ik mijn
autosleutels op een tafeltje en toen schoof de producent met wie ik in gesprek
was het artikel over Treadwell naar me toe, omdat hij dacht dat ik daarnaar keek
. Toen zag ik meteen dat er een film in zat. Een schitterend misverstand.'
Encounters at the End of the World is zaterdagavond 1 december nog te zien op
IDFA.
Munt 11, 22.30 uur