Voorafgaand aan de vertoning van A Hole in My Heart op het Rotterdams
filmfestival, introduceerde regisseur Lukas Moodysson zijn film. Een tijdje
geleden, vertelde hij, kon hij nog zeggen dat gemiddeld 23 procent van het
publiek de film goed vond. Maar nu, voegde hij eraan toe, was het inmiddels
gedaald tot twaalf procent. Om te eindigen met de aansporing: 'Hate it or enjoy
it!'
Op deze site werd A Hole in my Heart tot de afraders op het IFFR
gerekend, en ook veel andere critici vonden de film maar niks. Volgens de Britse
krant The Guardian is het 'a naive and unpleasant piece of arthouse über-smut
'. Moodysson zou een woeste aanklacht tegen porno gemaakt hebben en daarin zijn
doel volledig voorbijgeschoten zijn; hij zou met de extremiteiten in de film (
close-ups van een operatie aan een vagina, het beeld van een man die een vrouw
in de mond kotst, om maar wat te noemen) niets anders dan een goedkoop shock-
effect voor ogen hebben gehad. De meeste critici stellen hoofdschuddend vast dat
de ooit zo talentvolle Moodysson de weg nu volkomen kwijt is.
In het
vragenkwartiertje in de filmzaal na vertoning van de film hekelde Moodysson de
critici die altijd meteen met een oordeel klaar staan. Zelf had hij meermalen
films gezien die hij in eerste instantie vreselijk vond, maar die hem door de
jaren heen wel bij waren gebleven, en waarover hij zijn oordeel moest bijstellen
. Soms moet je de tijd nemen voor je gaat roepen of een film goed of slecht is.
Dat lijkt in het geval van A Hole in my Heart geen slecht advies. De film is
veelgelaagd en behoorlijk complex, is zeker niet simpelweg een aanklacht tegen
de porno-industrie (over die industrie gaat het ook nauwelijks in de film). Er
zitten diverse harde, pijnlijke scènes in, maar ook komische, en zelfs tedere
momenten. Wat de film nog minder eenduidig maakt is de vermenging van
werkelijkheid, droom, fantasie en hallucinatie. De montage is behoorlijk
ontregelend.
Een bijzondere ervaring. En eentje die je in verwarring
achterlaat. De eerste vraag aan de regisseur ligt voor de hand: welk effect had
hij eigenlijk bedoeld? Moodysson: 'Verwarring vind ik prima.'
Als
je een film maakt als deze, sta je dan stil bij het effect ervan op het publiek?
'Nee, helemaal niet. Tenminste, het is moeilijk om daar helemaal niet aan te
denken, maar dat probeer ik wel. Ik kan me niet druk maken over wat mensen ervan
vinden die niet geraakt worden door de film. Ik ben er niet op uit om iedereen
in het publiek hetzelfde te laten voelen. Dat heb ik nooit gewild. Al vind ik
het zowel bij Lilya 4-ever als bij A Hole in my Heart prima dat het films zijn
die mensen flink tegen het hoofd schoppen. Ik heb er geen probleem mee dat mijn
films zich gewelddadig gedragen tegenover het publiek.'
Voor veel
regisseurs zou dat ondenkbaar zijn, omdat ze hun publiek willen behagen.'Dat wil
ik niet, nee. Dat vind ik hetzelfde als prostitutie. Ik vind het illegaal. Als
je je visie compromitteert - daarvoor zou je de gevangenis in moeten gaan.'
Ik kan me voorstellen dat je daardoor problemen krijgt met de distributie van je
films. Of dat bioscopen deze film bijvoorbeeld niet willen vertonen.'Dat is
mijn probleem niet. Dat is het probleem van die bioscopen. Ik zou graag een
andere manier willen vinden om mijn films te distribueren, ze gratis te
downloaden aanbieden op internet bijvoorbeeld. Om zo het commerciële systeem
achter mij te laten. Het grote voordeel van een bioscoopvertoning is dat het zo
fantastisch is om in het donker in zo'n zaal te zitten, met mensen die je niet
kent, en dan die projectie van beelden te zien. Dat is niet te vergelijken met
films thuis bekijken. Maar ik denk erover om een film uit te brengen en
tegelijkertijd op internet beschikbaar te stellen, zodat mensen kunnen kiezen of
ze thuis kijken of naar de bioscoop gaan.'
Wordt het dan niet
moeilijker om er van rond te komen?'Ja. Dan moet je er ander werk naast doen
denk ik. De afgelopen vijf jaar ben ik redelijk rijk geweest, maar daarvoor was
ik arm en ging het ook prima. Ik zou kunnen werken in een kinderdagverblijf of
zo. Of mijn vrouw geld laten verdienen. Zij maakt striptekeningen, alleen niet
zo commercieel helaas.'
Ik was zelf erg onder de indruk van Lilya 4-
ever, maar ik ken ook iemand die halverwege weg ging, omdat hij geen zin had in
nog meer ellende. Wat vind je daarvan?'Dat begrijp ik wel. Het is menselijk.
Zoals het menselijk is om door te lopen als je een dakloze op straat ziet, en er
verder niet bij stil te staan. We doen het allemaal wel eens. Maar eigenlijk is
het heel slecht. Jezus zou dat niet doen. En hij zou geen probleem hebben gehad
met het kijken naar Lilya 4-ever.'
Na de vertoning van de film zei je
op een vraag uit het publiek dat de film te maken heeft met een verslaving aan
de cultuur waarin je leeft, waar je tegelijkertijd een hekel aan hebt.'Het is
misschien te vergelijken met roem. Dat kan heel verslavend zijn, maar het is
tegelijkertijd heel destructief. Als het extreem is, zoals bij iemand als
Britney Spears, die heeft geen normaal leven meer. Maar het is ook verslavend.
Je kunt niet meer leven zonder die camera's. Zo denk ik over de cultuur waarin
ik leef, met alle rommel, het zieke ervan... Tv-programma's... Ik ben er erg
verslaafd aan, en haat het ook. Heel vreemd.'
De film refereert ook aan
Big Brother... 'Ja. Is Endemol Nederlands?
Ik vrees van wel, ja.'Maar
Zweden is ook één van de pioniers op dat gebied, dus.. Dat hebben we gemeen.'
Ik weet niet hoe het jou verging, maar in elk geval de eerste serie van Big
Brother vond ik even fascinerend als vreemd. 'Ik heb het afgelopen jaar elke
aflevering gezien, samen met mijn vrouw. Ik denk dat het een grote
inspiratiebron voor de film is geweest. Ik volg die realityshows nu niet meer,
maar ik was er een tijdje verslaafd aan.'
Zijn er reacties op A Hole in
my Heart geweest die klopten met wat je bedoelde?'Ja, heel veel. De drie, vier
grootste kranten in Zweden vonden de film heel goed. Anderen vonden het echt
helemaal niks. Dat maakt mij niet zo veel uit, alleen vind ik het jammer dat
recensies - zowel de goede als de slechte - een stempel op de film drukken.
Zodat het publiek er niet meer met een open blik naartoe gaat.'
Weet je
nog wat je als filmmaker wilde bereiken toen je begon?'Ik wilde niets bereiken
, ik wilde alleen iets anders doen dan wat ik op dat moment deed. Ik schreef
poëzie, was verveeld met mijn leven, met waar ik woonde, mijn relaties... Ik
wilde een verandering. Dus film begon voor mij als een manier om verandering
teweeg te brengen. Achteraf denk ik dat iemand mij in die richting gewezen heeft
. Ik ben voorbestemd om films te maken.'
Wilde je er ook beroemd mee
worden?'Misschien, maar meer nog was het dat ik een groter publiek wilde
bereiken dan met het schrijven van poëzie. Ik zit nu op het punt dat ik juist
weer terug wil naar een kleiner publiek. Ik ben met een film bezig waarbij ik
gewoon thuis zit te filmen. Dat is erg leuk. Het voelt vreemd dat ik weer met
acteurs moet gaan werken.'
Is het voordeel van je succes niet dat je
met meer weg kan komen?'Ja. Maar aan de andere kant... De reacties in Zweden
gingen vooral over mij. Ze namen de film niet voor wat hij was, maar zagen hem
vooral als Lukas Moodyssons nieuwe film. Hier en daar werd het heel persoonlijk
. In een grote krant stond een artikel dat alleen maar over mijn t-shirt ging,
waar 'Terroristen' op stond. Ik had liever gehad dat ze het over mijn film
hadden.'
Met welk idee begon A Hole in my Heart?'Ik liep een tijd
geleden over straat met mijn vrouw, nog voordat we getrouwd waren trouwens, en
het regende, en we hadden het erover hoe het zou voelen om in een pornofilm te
spelen en dan naar buiten te lopen, de regen in. Dat je het ene moment in zo'n
heel intense wereld zit, en even later in de regen loopt. Met die gedachte begon
het. Dat is in de film terechtgekomen als je Tess (de vrouw die speelt in de
amateurpornofilm die in de film wordt gemaakt) uit het appartement ziet gaan,
naar de supermarkt. Maar dat idee was er al lang voor ik Fucking Amal zelfs maar
had gemaakt. Het is altijd in mijn achterhoofd blijven zitten.Het
andere idee was, dat ik iets wilde maken over Amerika. Daar speelde het scenario
zich oorspronkelijk af. Het ging deels over ziektekostenverzekeringen, of
eigenlijk het gebrek daaraan. Mensen in de porno-industrie zijn vaak niet
verzekerd, waardoor ze door moeten gaan met werken als ze ziek zijn. Er is een
heel triest verhaal over een vrouw die in haar hele lichaam kanker had, maar
door moest werken om haar medicijnen te kunnen betalen.
Maar
uiteindelijk wilde ik niet zo'n grote film maken. Toen ik in een vliegtuig naar
Amerika zat, kreeg ik heel sterk het gevoel dat ik er niet verder mee wilde. Ik
wilde geen films meer maken, omdat het te veel ging lijken op werken in een
fabriek. Dus ging ik naar huis en vertelde ik iedereen dat de film niet doorging
.
Daaruit groeide een gevoel dat ik een amateurfilm moest maken, heel
klein. Met maar een paar mensen. Toen we eraan begonnen, hadden we nog niet eens
besloten of we de film gingen uitbrengen. Het idee was: laten we in een
appartement gaan zitten en kijken wat er gebeurt. Dat was geweldig. Het was een
experiment waar ik geld voor kreeg van mijn producer. Pas gaandeweg besloten we
er een echte film van te maken.'
Tijdens het kijken vraag je je af
hoe veel er geïmproviseerd is.'Ja. Maar sommige dingen die geïmproviseerd lijken
, zijn juist heel precies uitgeschreven. Sommmige dialogen zijn bijna woordelijk
overgenomen uit interviews met Amerikaanse porno-sterren. Toen het nog een
Amerikaanse film zou worden, hebben we interviews met zulke mensen gedaan. En
andere dingen in de film, zoals het meisje dat haar schaamlippen verkoopt op
eBay, dat is echt gebeurd, hoe bizar het ook klinkt.'
Opvallend aan de
film is de montage.'Die kostte veel tijd. We hebben veel verschillende versies
gemaakt. Er waren telkens veel mogelijkheden. Bijna elke scène kon gevolgd
worden door elke andere scène. Het was lange tijd chaos.Of dit de best
denkbare versie is, weet ik niet. Misschien ga ik over tien jaar nog eens terug
naar de montagetafel en maak ik er een andere film van. Maar op een gegeven
moment moet je het loslaten, moet je beseffen dat je geen films maakt die
puzzels zijn waarvan elk stukje past. In zulke films ben ik niet geïnteresseerd
. Er moeten vergissingen in zitten, fouten. Er zitten een paar scènes in die
bijna perfect zijn. En eentje in Lilya 4-ever die perfect is. Afgezien daarvan
denk ik bij alles wat ik heb gedaan: het had anders gemoeten, het had beter
gekund. Ik denk dat het goed is als je, tegen de tijd dat je doodgaat, vijf of
zes scènes hebt opgenomen die alles zeggen.'
De montage lijkt heel
intuïtief tot stand te zijn gekomen.'Juist niet, eigenlijk. Het is voor mij het
aspect van filmmaken dat het meest intellectueel is. Ik heb altijd veel
discussies met mijn editor, die mijn leraar was op de filmacademie. In zekere
zin is hij nog steeds mijn leraar. Ik moet veel dingen verdedigen. Soms wordt
het te veel een debatclub.We hebben wel een paar rare experimenten
gedaan bij deze film. Omdat ik iets met getallen heb, bedachten we een systeem
dat op cijfers gebaseerd was. De editor moest dan telkens zeven seconden terug
spoelen, of juist zeven seconden vooruit... Het was een enorm geavanceerd
systeem. Een paar van die experimenten hebben de film gehaald, maar de meeste
werkten niet echt. Maar soms krijg je op die manier combinaties van beelden waar
je anders nooit op gekomen was, maar die op een rare manier wel bij elkaar
blijken te passen. Ik geloof niet dat dat toeval is. Het heeft te maken met het
loslaten van jezelf, en hulp krijgen van iets of iemand anders.
Ik ben op
het moment erg bezig met tekens die tot mij komen. Ik heb een probleem. Op een
dag kwam ik toevallig een acteur tegen, en ik had het gevoel dat de reden van
die ontmoeting was, dat ik hem in mijn volgende film moet laten spelen. Daar heb
ik echt een probleem mee, want ik vind hem niet zo'n goede acteur. Ik probeer
er nu een uitweg uit te vinden. Ik zit te wachten op een nieuwe toevallige
ontmoeting met een andere acteur, die de eerste opheft.'
Dat klinkt
ingewikkeld.'Is het ook, ja.'