Deden de grote documentairemakers uit het verleden - Frederick Wiseman, de gebroeders Maysles - er juist alles aan om buiten beeld te blijven, tegenwoordig is het raadzaam om als maker juist zo veel mogelijk ín beeld te zijn. Superster Michael Moore (Bowling for Columbine, Fahrenheit 9/11) begreep dat als een van de eersten, en zijn ludieke onderzoeksjournalistiek in actie vindt steeds meer navolging. Bijvoorbeeld in Super Size Me van New Yorker Morgan Spurlock. De in eigen land uiterst succesvolle documentaire (opbrengst per 17 juli ruim 10 miljoen dollar) is een aanval op de terreur van fast food-ketens in het algemeen en McDonald's in het bijzonder. Rode draad in de film is Spurlocks beslissing om een maand lang alleen nog bij McDonald's te eten. Big Macs als ontbijt, lunch en avondeten.
Spurlock doet tijdens een heuse wereldtournee ook
Nederland aan en is eind juni in Amsterdam. Eerste vraag aan de regisseur: Of
het McDieet in Super Size Me als grap begon, of als serieuze
onderzoeksjournalistiek?
Spurlock: 'Geen van beide. Ik wilde al langer een
onderhoudende, toegankelijke film maken over het feit dat we steeds dikker
worden, en het idee om dertig dagen lang alleen junk food te eten was een
prachtig geraamte voor zo'n film. Je hebt automatisch een spanningsboog, want er
is hoe dan ook een begin, een midden en een eind.
'Ik had geen idee wat
er in die dertig dagen zou gebeuren. In de film zie je drie specialisten, die
vooraf de verwachting uitspreken dat mijn cholesterolgehalte wellicht wat zal
stijgen en ik een paar kilo zal aankomen. En dat leek me ook genoeg. Als je
cholesterolgehalte in een maand met 10 procent stijgt is dat al heel wat. Zeker
als je dat doorrekent over een heel leven. En een kilo of drie zwaarder is op
jaarbasis ook al gauw dertig kilo. De film is bedoeld als een fast forward van
je leven. Ik eet in een maand waar je normaal een paar jaar over doet.
'
Maar dat je van een maand te veel vet, te veel zout, te veel suiker en te veel
cafeïne zo ziek kon worden had ik nooit gedacht. Ik kwam ruim twintig kilo aan.
Had last van hoge bloeddruk, hartklachten, mijn lever.'
Een van de dokters
vreest voor uw leven. Is dat niet wat al te dramatisch?
'De enzymen in
mijn lever stegen met 2000 procent! Dat zijn getallen zoals je die kent van een
alcoholicus. Ken je Leaving Las Vegas, waarin die vent zich dood drinkt? Dat
idee.'
Werd u daar bang van?
'Absoluut. Op dag 21 werd ik midden in
de nacht wakker. Ik kon niet ademen en had enorme pijn in mijn borst. Het leek
wel alsof er iemand boven op me stond. Ik was de volgende dag bijna gestopt,
maar besloot na een gesprek met mijn broer toch door te gaan. Hij vertelde me
dat ik me niet te veel moest aanstellen. Er is nog nooit iemand dood gegaan aan
junk food.'
En gaat het nu weer een beetje?
'Het kostte me 14 maanden
om op gewicht te komen, en het duurde twee maanden voor mijn lever in orde was
. Mijn vriendin, die overigens veganiste is, zette me op een detox-dieet. Acht
weken geen vlees, geen melkproducten, geen suiker en geen caffeïne.'
Houdt
u eigenlijk van vlees?
'Ik ben gek op vlees. Ik heb laatst in Denemarken
een heerlijk stukje vlees gehad. Iedereen biedt mij copieuze maaltijden aan.
Vijfgangen maaltijden van god weet hoeveel calorieën. Te veel eten doe je niet
alleen bij McDonald's.'
Waarom dan toch de pijlen gericht op McDonald's?
'Ze zijn de grootste, en hun aanpak heeft de meeste impact. McDonald's voedt zo'
n 46 miljoen mensen per dag!'
En daar komt binnenkort China bij.
'Ja
, haha. Dan voeden ze een miljard mensen per dag. Weet je, in veel landen buiten
de VS, vooral in de arme landen, is het een eer om iemand mee naar McDonald's
te nemen. Als je daar 4 of 5 keer per week naar toe kan, gaat het goed met je.
En mensen gaan er heen omdat ze zo een stukje Amerika denken te krijgen. Dat
krijgen ze ook wel, maar right here! (Spurlock pakt met beide handel zijn middel
vast-GB)'
McDonald's zal niet blij geweest zijn met deze gratis
publiciteit. Hebben ze geprobeerd u op de een of andere manier te stoppen?
'Het is opvallend hoeveel radio- en televisiezenders die gesponsord worden door
McDonald's geen interview met ons wilden doen. Verder is het een beetje als
destijds met Roger & Me (Michael Moore's baanbrekende documentaire over een
sluitende General Motors-fabriek in Flint, Michigan). General Motors koos er
bewust voor de film zo veel mogelijk dood te zwijgen. Vanuit het idee: mensen
blijven toch wel auto's kopen. McDonald's denkt het zelfde: mensen blijven toch
wel cheeseburgers kopen.'
Heeft de film überhaupt enig effect gehad?
'Ik hoop het. Ik zie wel opvallende veranderingen. Toen de film op het Sundance
Festival een prijs won werd prompt het Super Size Menu uit het assortiment
gehaald. En ook werden er ineens meer salades aangeboden. Natuurlijk moet er nog
veel gebeuren. Ga maar naar de McDonald's website en kijk naar hun salades. Van
meer dan de helft van de salades zijn de calorieën het gevolg van vet. En dat
is nog voordat er dressing overheen gaat. Dat is in de VS, ik weet niet hoe dat
hier in Europa is.'
Ik ook niet, wel dat bij ons alles kleiner is. Onze
Super Size is jullie medium... (er ontstaat lichte paniek, want Spurlock wil mij
de Super Size bekers laten zien die hij uit de VS heeft meegenomen, maar kan ze
niet vinden)
'O man! Waar zijn mijn Super Size bekers? Ik wed dat de
schoonmaakster (het gesprek vindt plaats in het chique The Grand-hotel in
Amsterdam-GB) ze heeft weggegooid. O man... Hier word ik heel depressief van. Ze
dacht natuurlijk dat het rommel was. Ik moet straks naar huis bellen en zorgen
dat ze een paar nieuwe Fed-Exen.'
Super Size Me stelt de vraag waar
persoonlijke verantwoordelijkheid eindigt en de verantwoordelijkheid van de
fabrikant begint. Het antwoord geeft de film niet.
'Dat moet de kijker zelf
uitmaken, vind ik. Voor mij zou persoonlijke verantwoordelijkheid nooit moeten
ophouden, maar het wordt wel tijd dat de fabrikanten beginnen hun
verantwoordelijkheid te nemen. Iedereen wijst maar naar een ander. Niemand is
schuldig.'
In Europa wijzen we het liefst op onszelf.
'Dat zal
veranderen, let maar op. In de komende 5 tot 10 jaar gaat het hier net als in de
VS.'
Ik las iets over een Cheeseburger-bill. Wat is dat precies?
'
Dat is een staaltje van rampzalige wetgeving, die nog niet is aangenomen
gelukkig. De wet zal het onmogelijk maken om bedrijven als McDonald's aan te
klagen. Niet dat ik de hele dag bedrijven wil aanklagen, maar iedereen moet wel
het recht hebben om zijn gelijk via een rechter te halen. Vooralsnog heeft
niemand nog een zaak tegen een fast food-keten gewonnen. Alles is - op
justitiële gronden - afgewezen. Waarom dan nog die Cheeseburger-bill? Waarom die
Personal Responsibility of Food Consumption Act, zoals de wet officieel heet?
Waarom? Tenzij die bedrijven iets te verbergen hebben. Net als de
sigarettenfabrikanten destijds.'
In Nederland staat op sigarettenpakjes in
koeienletters dat het dodelijk is. En toch roken mensen. Zullen mensen niet ook
gewoon naar McDonald's blijven gaan?
'Het vervelende van junk food is dat
hoe meer je er van eet, hoe meer je er van wilt hebben. Kijk naar mij. Ik stopte
me vol met Big Macs en frieten en twee uur later had ik al weer honger. Wat er
gebeurt is dat mensen na die twee uur snel naar de dichtstbijzijnde Starbucks
gaan en daar een emmer koffie bestellen, zo'n modern bakkie mocca-frappa-
locacchino vol ijs en karamel. En daar dan nog een plakje cake bij. Bij elkaar
minstens 1300 calorieën. Maar het zijn lege calorieën. Het is eten dat niet
voedt. Mijn diëtiste heeft halverwege mijn McDieet onderzocht welke
voedingsstoffen ik binnen kreeg en welke ontbraken. Ik miste de helft. Alle
vitaminen en mineralen ontbraken.'
Wat moet er veranderen?
'We moeten
beter gaan nadenken over wat we eten. Bedrijven moeten beter gaan voorlichten.
Mensen weten niet hoeveel calorieën ze eten. Ze weten niet eens wat een calorie
is! Driekwart van de mensen die naar McDonald's gaan doen dat op een impuls.
Zorg ervoor dat ze als ze binnenkomen gelijk een groot bord zien waarop staat
hoeveel calorieën iets bevat, hoeveel vet er in zit en hoeveel suiker. Dat zal
ze leren!'
Dit klinkt als een man met een missie.
'Misschien wel. Als
je een film als deze maakt heb je een bepaalde verantwoordelijkheid. Ik wil dat
deze film op iedere school in Amerika vertoond wordt, dat iedere ouder hem te
zien krijgt. Het is al erg dat er in Amerika kinderen ziek worden van te veel
junk food, maar nu hebben we het probleem ook nog geëxporteerd. We franchised it
out! En let maar op, te veel eten en te weinig bewegen komt ook naar prachtige
landen als Holland, en Frankrijk, en Engeland. Als het al niet zover is.'