Agnès Jaoui (40) wilde eigenlijk zingen. 'Maar dat is topsport! Niet roken,
niet drinken, altijd vroeg naar bed . . . niets voor mij, kortom.' Ze werd
cineaste en won de scenario-prijs in Cannes met Comme une image. Haar tweede
film is het lelijke-eendjeverhaal van zangtalent Lolita. 'Volgens mij pas ik
niet eens in het kleedhokje,' zegt Lolita, wanneer ze met haar slanke
stiefmoeder gaat winkelen. Comme une image gaat onder meer over dat we eruit
willen zien als een plaatje uit Elle. Lolita heeft daar geen zin in, muziek is
voor haar het enige dat telt. Jaoui: 'Ik wou dat ik vroeger zelf zo was geweest
.'
Lolita wordt verwaarloosd door haar vader, een succesvol schrijver
. Hij heeft te kampen met een writer's block en ook andere dingen gaan niet meer
zo lekker. 'Je dreigt je koningin te verliezen', zegt iemand tegen hem tijdens
een spelletje schaak. In werkelijkheid is het zijn dochter die hij langzaam
kwijtraakt. In Lolita (1962) van Stanley Kubrick, waarnaar Lolita is vernoemd,
komt ook zo'n scène voor: al schakend merkt Charlotte Haze dat ze haar dochter
kwijtraakt aan Humbert Humbert. 'Je gaat mijn koningin slaan', zegt ze tegen hem
. 'Dat is precies mijn bedoeling', antwoordt hij.
De Franse trailer
van Comme une image bestond alleen uit deze schaakscène. Jaoui lijkt een film
als een schaakbord te zien, waarbij machtsrelaties voortdurend veranderen. Toch
is haar grote voorbeeld niet de schaker-filmer Stanley Kubrick. 'De interieurs
en de lange, ononderbroken shots heb ik afgekeken bij Woody Allen. De
openingsscène verwijst naar het begin van The Purple Rose of Cairo.'
Eigenlijk is de hele plot op zijn Woody Allens. De zanglerares is met een
schrijver getrouwd die niet goed verkoopt. Via Lolita's vader probeert ze haar
man te introduceren in het Franse literaire milieu, waarop Comme une image een
satire is.
Jaoui schreef het scenario samen met haar man Jean-Pierre
Bacri, die ook de vader van Lolita speelt. 'We hebben het uitgeverswereldje
gekozen om een verhaal over macht te kunnen vertellen. En over talent. De
filmwereld viel af. Die kennen we te goed.'
Eerder schreven Jaoui en
Bacri het scenario voor Smoking/ No Smoking (1993) van Alain Resnais. Vervolgens
maakten zij Un air de famille (Cédric Klapisch, 1996) en On connaît la chanson
(1997), opnieuw met Resnais. 'Ik was het wachten beu en wilde aandacht als
actrice. Toen leerde ik Jean-Pierre kennen en besloten we zelf een toneelstuk te
maken.' Ze begonnen in eerste instantie te schrijven voor het theater, wat een
goede leerschool bleek. 'Beperkingen als eenheid van tijd, plaats en handeling
helpen bij het schrijven.'
Het koppel Jaoui-Bacri vindt dat het
Franse theater te veel wordt gekenmerkt door verzen en vloeiende volzinnen. Ze
geven de voorkeur aan komische versprekingen, stopwoordjes en pijnlijke stiltes
. 'We kunnen uren nadenken over een euh of een bon, of dat er wel of niet in
moet. Zo'n woordje kan alles uitdrukken: aarzeling, verwarring, schaamte.
Bovendien kan een acteur veel doen met lichaamstaal en intonatie. De tekst is
pas af als hij wordt gespeeld.'
In Le goût des autres (1999), Jaouis
eerste film als regisseur, werd een fabrieksdirecteur verliefd op een actrice.
Hij had een hekel aan theater, maar door haar rol in Hedda Gabler werd hij
liefhebber van Ibsen. De actrice leerde op haar beurt dat er meer is in het
leven dan theater. 'Zo'n ontwikkeling vind ik genoeg voor een film. Wanneer
Lolita haar eerste concert geeft, bevrijdt ze zich van het juk van haar vader.
Maar haar zanglerares verandert ook: ze verruilt haar hypocriete opstelling voor
de vrijheid goed te keer te gaan tegen Lolita's vader.' Met andere woorden: op
dat moment zijn de posities op het schaakbord gewijzigd.
Comme une
image is ook een ode aan de muziek. Op de soundtrack staat werk van Monteverdi
en Franz Schubert. 'Misschien heb ik de film wel gemaakt om de zanglerares van
Lolita te kunnen spelen. Wanneer zij zingt, is dat mijn eigen stem.'
Het begin en het einde van de film worden begeleid door Schuberts An die Musik,
waarin de kunst wordt aangesproken en bedankt. Tegelijk zien we Lolita in de
taxi of op de fiets, in de gewone wereld. 'In mijn manier van filmen probeer ik
de eenvoud van de menselijke stem te imiteren. Het is moeilijk om het simpel te
houden. Ik hoor liever een lied van Schubert dan een opera van Wagner.'
Actrice Agnès Jaoui was het wachten op rollen beu. Ze werd scenarioschrijver en regisseur. 'Misschien heb ik deze film gemaakt om zanglerares te kunnen spelen.'