Regisseur Chen Kaige (Beijing, 1952) knikt instemmend als ik hem dank voor het feit dat zijn Together mij aan het huilen heeft gebracht, en moet vervolgens lachen als ik hem vraag of hij ook moest huilen bij het maken van de film. Het antwoord is nee. Hij heeft er zelfs nooit aan gedacht de laatste twintig minuten van zijn film - waarin alleen de meest cynische kijkers het droog zullen houden - zo te maken dat de kijker zich wel móet laten gaan. 'Als ik er zo zeker van was geweest dat ik de mensen aan het huilen zou hebben gekregen, dan was het niet gelukt. Het werkt omdat het natuurlijk is, omdat de personages doen wat ze moeten doen.'
Die personages zijn het 13-jarige wonderkind Xiaochun, zijn vader Liu, een arme kok die hem meeneemt naar Beijing in de hoop er een vioolleraar te strikken, het hoertje-met-het-gouden-hart Lili met wie Xiaochun vriendschap sluit, en twee vioolleraren bij wie hij achtereenvolgens in de leer gaat.
Together is een opvallende film in het oeuvre van Chen Kaige, die internationale bekendheid verwierf met het historische epos Farewell My Concubine (1993). Twee andere historische films volgden, Temptress Moon (1996) en The Emperor and the Assassin (1999), beide met actrice Gong Li in de hoofdrol , en vorig jaar de onvermijdelijke, eerste Hollywood-film, Killing Me Softly. Laatstgenoemde, een erotische thriller waarin Joseph Fiennes en Heather Graham onophoudelijk de liefde bedrijven, flopte zowel commercieel als artistiek. Chen : 'In Hollywood is ook censuur, de censuur van het geld.' En op de vaststelling dat de studio de film opnieuw monteerde: 'Ik heb mijn lesje geleerd: als ik weer gevraagd word doe ik het alleen als ik final cut krijg'.
Voor Together keerde de regisseur terug naar geboorteland China, en maakte nu eens geen meeslepend historisch epos, maar een intiem melodrama. 'Ik kon nooit een film over het moderne China maken zonder respect voor de oude cultuur. Met andere woorden: ik wilde niet meewerken met het heersende regime. Maar de laatste vijf jaar zijn de mensen veranderd. De economische veranderingen hebben China individualistischer gemaakt. En ik denk dat dat goed is. Mensen maken nu hun eigen keuzes. En dat opent de deur voor democratie.'
Dat betekent nog niet dat zijn relatie met de censoren is gerepareerd. Ze zitten er nog steeds en zijn nog even streng. Ook voor Together kreeg hij met ze te maken. 'Ze wilden dat ik professor Yu, de tweede leraar die Xiaochun onder handen neemt, wat sympathieker zou maken. Ze begrepen wel dat hij stond voor het moderne China, en meenden dat hij te koel en emotieloos was. Ik legde ze uit dat je in een film niet uitsluitend positieve personages kunt hebben, want waarom zou je dan nog een film maken. Maar dat overtuigde niet erg. Ze waren wel gevoelig voor een economisch argument. Ik deed de postproductie van Together in Japan en zou - voor veel geld - weer terug moeten om de film opnieuw te monteren. Dat was nou ook niet nodig, en zo kreeg ik de film ongeschonden langs de censuur.'
Omdat Xiaochun in de film niet veel zegt maar vooral spreekt via zijn viool, zocht Chen zijn hoofdrolspeler onder begaafde jonge violisten. 'Mijn casting director zag de dertienjarige Tang Yun tijdens een vioolconcours, waar hij vijfde werd. Toen hij de verlegen jongen bij mij bracht wist ik dat we onze hoofdrolspeler hadden. Of hij kon acteren hoefde ik niet eens te weten, want ik heb daar een theorie over. Kinderen kunnen alles spelen, zolang ze maar geloven in het personage dat ze moeten spelen. Na de eerste dag zei iedereen dat ik een grote fout had begaan, maar ik verzocht ze geduld te hebben, hij moest zich het personage eerst nog eigen maken. En dat is gelukt. Zelfs zo goed dat ik bij belangrijke emotionele momenten zijn gezicht steeds in close-up kon nemen.
En nu, dankzij de film, is hij beroemd. Hij heeft vioolles van de belangrijkste professor in Beijing, en ik vrees voor zijn toekomst. Ik heb al ontdekt dat hij een klein beetje veranderd is. Hij kan zich niet meer op zijn muziek concentreren. Hij worstelt met het dilemma dat hij aan de ene kant beroemd is, en aan de andere kant nog steeds een student. Mijn advies is dat hij zich op het vioolspel moet concentreren, want ik geloof niet dat hij zo snel nog eens een filmrol krijgt aangeboden. Ik ben bang dat hij mijn advies niet zal opvolgen.
Ook van Xiaochun heb ik geen al te hoge verwachtingen. Ik zie hem niet als de grote hoop van China, zoals sommige recensenten beweren. Ook hij zal gecorrumpeerd worden, maar van zijn ervaringen kunnen toekomstige generaties weer leren.'
Over de twee professoren die Xiaochun op zijn weg naar volwassenheid tegenkomt heeft de regisseur nog een mooie anekdote. 'In Together zitten drie vaderfiguren, Xiaochuns vader, de wat rommelige, romantische professor Jiang, van wie hij als eerste les krijgt, en de eerder genoemde professor Yu, een starmaker, maar ijskoud en alleen geïnteresseerd in de violist , niet in de jongen. Na een testscreening voor een klas muziekstudenten en hun ouders, stelden wij de vraag wie zij het sympathiekst vonden. De jongeren kozen vrijwel allemaal voor Jiang, terwijl de volwassenen meer zagen in professor Yu. Daarom beschrijf ik de film graag als de strijd tussen de jeugd en de volwassenen. De volwassenen zijn praktisch, weten dat Yu de jongen rijk zal maken. Maar voor de jongeren telt de toekomst niet. Ik heb daar ook een theorie over. Jongeren zien elk spel als hun leven. Ze zijn daar heel serieus in. Terwijl voor ouderen het leven een spel is. Ook ik deed vroeger, net als Xiaochun in de film, domme dingen. Stal drank van mijn vader en verkocht het, zodat ik een bosje bloemen voor mijn lief kon kopen. Zoiets doe je alleen als je jong bent. Later denk je, o god, wat stelde ik me toen aan.'
De introductie van zijn eigen vader opent de deur naar een vraag die me al het hele interview op de lippen brandt. Chen Kaige worstelt in verschillende van zijn films met het feit dat hij tijdens de Culturele Revolutie zijn eigen vader, toen ook filmregisseur, heeft aangegeven. In hoeverre was Together, waarin Xiaochun feitelijk moet kiezen tussen drie vaderfiguren, een verwerking van dat traumatische verleden?
Chen kijkt naar de grond en ook zijn stem gaat naar beneden: 'Ik ontdekte pas achteraf dat er overeenkomsten zijn tussen Together en mijn eigen verhaal. En ja, om terug te komen op je eerdere vraag, ik heb toch gehuild. Op het moment dat Xiaochun terug gaat naar zijn vader en hem vertelt dat hij spijt heeft van zijn egoïstische gedrag. Ik heb dat nooit gekund . Ik was een jaar of twintig toen en voelde me te groot. Toen ik de jongen die woorden hoorde zeggen, dacht ik, Mijn god, dat had ik destijds ook moeten doen. Helaas ben ik te laat, mijn vader overleed negen jaar geleden.'