IFFR-programma Synergetic bundelt krachten

Geen manifest. Geen duidelijke strategie. En geen vooropgezet doel. Voor een kunstenaarscollectief zijn het opmerkelijk vrijblijvende uitgangspunten. We hebben het hier over The Ummah Chroma, bestaande uit een handvol spraakmakende Afro-Amerikaanse kunstenaars. Zoals Bradford Young, de eerste Afro-Amerikaanse cameraman met een Oscarnominatie (in 2017, voor sf-thriller Arrival). En ook regisseur Jenn Nkiru, die werkte aan de in het Louvre gedraaide, voor een Grammy genomineerde videoclip Apeshit (2018) van Beyoncé en Jay Z.

Wat The Ummah Chroma naar eigen zeggen wel beoogt, is een ‘oefening in ontdekking’, ‘proberen aan te sluiten bij hoe dingen aanvoelen’ en ‘een reis van ideeën’ maken, zoals onlangs aan webzine IndieWire werd uitgelegd.

Begin 2019 lanceerde het kersverse collectief zijn eerste filmwerk op het Sundance Film Festival: de korte film As Told to G/D Thyself, die enthousiast werd ontvangen en nu op IFFR te zien zal zijn. Een twintig minuten durende, eigengereide vertelling die zich lastig in woorden laat vatten. Beginnend bij een tussen kristallen en energiebanen zwevend poppetje in de ruimte, gaat het naar zwart-witbeelden van een oude man in pak voor een gebarsten spiegel. Vervolgens zien we in een dromerig bos een sjamaan in een karmijnrood gewaad, die een al even enthousiast uitgedost meisje tegemoet treedt. Dan volgt – weer in zwart-wit – een tussen gebouwen zwevende, zwarte monoliet. In een kamer knielt een gezichtsloze man met een snoer in z’n lijf neer. Op een tafeltje ligt een boek getiteld ‘Black Rage,’ naar het beroemde werk van de psychiaters Grier en Cobbs uit 1968, die daarin het innerlijk conflict van de Afro-Amerikaan in de vs beschreven. Er klinkt jazz, blues en gospel van jazzmuzikant Kamasi Washington. Monsterlijke silhouetten verschuilen zich achter de deuren van een schoolgebouw. Jongeren komen in slow motion los van de grond. Animatie, spirituele sf, een droom, gebed, zwarte magie: As Told to G/D Thyself is het allemaal.

Zelfbewust heeft The Ummah Chroma naar een eigen, surrealistische, revolutionaire beeldtaal gezocht die zich afzet tegen de dominante, witte beeldculturele conventies. De film is zo een pamflet met een uitgesproken politieke lading, waarvan de kijker zelf de vertaalslag moet zien te maken. Een bezield monument voor de Afro-Amerikaanse identiteit, die ook uit de naam van het collectief spreekt. ‘Ummah’ is Arabisch voor gemeenschap, ‘chroma’ Grieks voor kleur. De thema’s uit hun film verbeeldt het collectief ook in een rituele ruimte, die tijdens IFFR opent in Het Nieuwe Instituut in Rotterdam.  

Onder de titel Synergetic wijdt IFFR dit jaar een programma aan Het Collectief. De krachten bundelen lijkt terug van weggeweest. Want samen sta je sterk en weet je meer dan één. Sommige filmmakers zoeken op emancipatoire gronden samenwerking met hun onderwerp. Zoals de Britse regisseur Sarah Gavron, die samen met haar scenaristen Claire Wilson en Theresa Ikoko maandenlang een workshop organiseerde voor Londense tienermeiden. De meiden leverden niet alleen bijdragen aan het script, uit hun midden vormde zich ook de non-professionele cast voor de speelfilm Rocks. Gavron en co wilden geen film maken óver maar mèt de tieners, over zusterschap tussen meiden met verschillende achtergronden. Hoewel het vertrekpunt opnieuw iets activistisch heeft, werd dat dus ook in dit geval met een onderzoekende houding gecombineerd. Het levendige Rocks vertelt het verhaal van het gelijknamige, 15-jarige Londense meisje met Nigeriaanse roots, dat met de zorg voor haar broertje wordt opgescheept wanneer hun moeder ze in de steek laat.

Hoezeer film als medium van belang is om gemeenschappen een eigen stem te geven, blijkt ook uit de bijzondere films van het Canadese Inuït-collectief Isuma en het Koerdische collectief The Rojava Film Commune. One Day in the Life of Noah Piugattuk is de verfilming van een historische ontmoeting uit 1961, op de arctische sneeuwvlakte, tussen Inuït-oudste Noah Piugattuk en een overheidsvertegenwoordiger die hem wil overhalen zich elders te vestigen. Een prachtig geschoten, absurdistisch gesprek, via een hakkelende tolk, waarin verschillende wereldbeelden botsen. De film, van de hand van Inuït-regisseur en Isuma-oprichter Zacharias Kunuk, was Canada’s officiële inzending voor de Biënnale van Venetië. 

The End Will Be Spectacular vertelt het eveneens indrukwekkende en waargebeurde verhaal van een Koerdische studente die in 2015 vanuit Istanbul terugkeert naar haar geboortestad Diyarbakir. Daar belandt ze in het 103 dagen-beleg door het Turkse leger en sluit ze zich aan bij een burgerverzetsgroep. De film werd opgenomen in Koerdisch gebied in Syrië, waar tijdens gevechten opnieuw burgerslachtoffers vielen, onder wie enkele crewleden. Maar in de film zijn ook overlevenden te zien van het beleg, die zichzelf spelen. Gezamenlijk vertellen ze het grotere verhaal, over een volk in de verdrukking dat op de barricaden staat.