Steve McQueen toont op IFFR zijn nieuwe video-installatie Sunshine State

Waar de in Londen geboren en getogen Steve McQueen zich het meest voor schaamde, zei hij eens in een interview met The Guardian, was dat hij dyslectisch is en als kind een ooglapje had vanwege een lui oog. Zelfs met zijn neus op het schoolbord zag hij weinig. Op zijn dertiende voelde hij zich afgeschreven; door onverschillige leraren ingedeeld in de groep arbeiderskinderen van wie weinig werd verwacht. Zijn geluk was dat hij kon tekenen. Het potlood van de middelbare school ruilde hij op de kunstacademie in voor een kwast. En later de kwast voor een camera op een filmopleiding in New York.

Schaamte is misschien wel de belangrijkste drijvende kracht in McQueens werk. Het is notabene de titel van een van zijn films, Shame, over een seksverslaafde zakenman in New York die niet in staat is een intieme relatie aan te gaan. Ook maakte hij de korte film Embarassed, die prostaatkanker bij zwarte mannen bespreekbaar wil maken. En veel van zijn speelfilms gaan over historische gebeurtenissen waar de samenleving zich voor schaamt en die daardoor in de cinema onderbelicht zijn gebleven. Zoals de hongerstaking van Noord-Ierse gevangenen in zijn debuutfilm Hunger, het Amerikaanse slavernijverleden in 12 Years a Slave en het turbulente leven van West-Indische immigranten in Londen in Small Axe. McQueen pakt een neutraal geformuleerd regeltje uit een geschiedenisboek en maakt er een fysiek voelbare film van over menselijkheid.

Dat het lichaam de drager van het leven is, krachtig en kwetsbaar tegelijk, zien we terug in de vroege visuele kunstwerken van McQueen. Neem Bear (1993), waarin hij naakt spart met een andere man. Bear is zowel een uitdagende worstelmatch als een erotisch geladen dans.

In Deadpan (1997) zien we vanuit verschillende hoeken hoe McQueen zelf de beroemde, levensgevaarlijke stunt van Buster Keaton naspeelt. Hij staat met zijn rug naar een houten huis, waarvan de voorgevel met een glasloos raampje precies om zijn lichaam heen valt. Het zegt iets over de risico’s die McQueen bereid is te nemen met zijn werk, en over hoe hij de kijker daarbij wil betrekken. Maar ook weer over hoe het verleden in het heden echoot, ook in film. Film is voor McQueen beweging: zowel fysiek als emotioneel.

Zijn nieuwste video-installatie Sunshine State verenigt veel van McQueens vaste thema’s. We zien de dubbelzinnigheid van een zon die verwarmt en verbrandt, en horen een nooit eerder verteld verhaal van zijn inmiddels overleden vader over het racisme dat die aan den lijve ondervond in het zonnige Florida. McQueen zet dat naast een scène uit de eerste geluidsfilm ooit, The Jazz Singer (1927), waar hij nieuw licht op werpt. Sunshine State gaat over zien en gezien worden. Zie het als een oefening voor een lui oog.