Spijtmoeders: genuanceerde kijk op worstelingen met het moederschap

Waarom wordt er zo hard geoordeeld over moeders met spijt, denk jij?
Milou Gevers: ‘Het is een heel diepe basisbehoefte van ieder mens om te weten: ik ben gewenst en gewild door mijn moeder. Daarom roept het denk ik zo veel woede en onbegrip op als moeders uitspreken dat ze spijt hebben. We voelen allemaal: ik wil dat mijn moeder mij wil, en het voelt heel onveilig als een moeder los van de moederrol ook nog een autonoom wezen blijkt, met eigen gevoelens die naast de moederliefde kunnen bestaan. Dat gegeven intrigeert me, het onderwerp spijtmoeders pakte me dan ook meteen toen ik het boek van Orna Donath las. Het leek me heel spannend om hier een documentaire over te maken die genuanceerd en vanuit het perspectief van de moeders kijkt – zonder een slecht woord over hun kinderen en zonder die kinderen de schuld te geven. Ik wilde laten zien dat je spijt kan hebben van het moederschap, maar ondertussen heel veel van je kind kan houden, dat is ook wat ik meenam uit Donaths boek.'

'Het gaat hier niet om koude vrouwen zonder zorgende kant, het zijn juist vrouwen die heel graag een goede moeder willen zijn en daar ook alles voor doen, ondanks hun eigen gevoelens. Moeders die hun uiterste best doen om te geven wat ze kunnen geven, en die hun bestaande kinderen zeker niet weg wensen. Alleen verlangen ze wel naar en fantaseren ze over: hoe zou mijn leven geweest kunnen zijn als ik deze keuze niet had gemaakt? En ze gaan bij zichzelf te rade: waarom heb ik deze keuze gemaakt? Misschien niet omdat ik zelf zo graag moeder wilde worden, maar vanwege mijn omgeving, door de voorbeelden die ik zag – en niet zag.'

'Mensen denken dat de keuze om wel of niet aan kinderen te beginnen een absoluut vrije keuze is en ook dat we kunnen kiezen hoe we ons voelen als het eenmaal zover is. Maar die keuze wordt veel meer voor jou gemaakt dan je denkt. En dat zit in ons allemaal: we maken de verwachtingen van de maatschappij tot onze eigen verwachtingen. Ik hoop met deze documentaire via het thema spijt aan te komen bij dat soort feministische kwesties, waarvan ik het belangrijk vind dat we erover in gesprek gaan met elkaar.’

In het persbericht van Spijtmoeders staat: ‘Het ouderschap is voor veel vrouwen de eerste ervaring met ongelijkheid.’ Geldt dat ook voor jou?
‘Ja, eigenlijk wel. Mijn moeder, die helaas niet meer leeft, was echt zo’n feminist van de oude stempel. Maar ik vond feminisme altijd superstom. Ik zei dan tegen mijn moeder: mam, wat een aanstellerij, mijn vrienden en ik doen allemaal precies hetzelfde, jongens en meisjes, we zijn allemaal gewoon aan het studeren. Dat seksisme is echt niet meer happening. Maar nu ik zelf moeder ben snap ik dat zij gelijk had, haha. Ik ben het er nog steeds niet mee eens dat mijn moeder mannen overal de schuld van gaf, maar verder zijn we echt helemaal niet ver gekomen en dat merk je inderdaad zodra je zwanger wordt.'

'Bijvoorbeeld tijdens de gesprekken met de verloskundige: dat zij eigenlijk de hele tijd mij aankeek, terwijl mijn vriend daar dan maar zo’n beetje bij zat, alsof ons kind meteen al meer van mij was dan van hem. En dat zie je, als de baby er eenmaal is, bevestigd worden. Wanneer Lola ziek wordt op de kinderopvang bellen ze bijvoorbeeld in eerste instantie mij, niet mijn vriend. En het zit helaas ook in mij: in Lola’s eerste levensjaar ben ik weleens naar een filmfestival geweest in het buitenland en ik merkte toen dat ik dit eigenlijk niet op Instagram durfde te zetten. Want ik was meerdere dagen weg van mijn kind, terwijl ze een baby was en ik nog borstvoeding gaf. Ik was bang dat mensen zouden zeggen: dat doet een moeder toch niet!'

'Dat gevoel dat je als moeder voortdurend bekeken en beoordeeld wordt, waar de drie spijtmoeders in de film het over hebben, dat herken ik zeker. Ook wordt ons het idee opgedrongen dat het moederinstinct iets is wat je als vrouw van nature hebt. Terwijl ik mijn vriend een even goede ouder vind als ik, en op sommige punten een betere. Onze situatie, waarin we alles fiftyfifty verdelen, is overigens geprivilegieerd en totaal geen gegeven, dat is me wel duidelijk na alle research die ik voor deze film heb gedaan. Het lukt bijvoorbeeld maar bij een op de tien stellen om een gelijkwaardige zorgverdeling voor elkaar te krijgen. Ik hoop dat mijn documentaire het gesprek kan openen over dit soort dingen, want die zouden moeten veranderen om het moederschap beter behapbaar te maken.’

Hoe ben je bij deze drie hoofdpersonen uitgekomen?
‘Mijn researchers en ik hebben tientallen vrouwen gesproken. Die vonden we via via, op sociale media, via mamacoaches, mamacafés, enzovoorts. We hebben deze drie uitgekozen omdat ze onderling zowel overeenkomsten als verschillen hebben. Bij Sophie [de namen van de drie moeders zijn gefingeerd, red.], een moeder uit de Biblebelt, zat de spijt heel erg in het kwijtraken van haar identiteit door het verlies van werk en sociale contacten. Voor Aisha, een Marokkaans-Nederlandse moeder, zat het juist in de dagelijkse bezigheden met de kinderen: daar genoot ze veel minder van dan ze had gehoopt en het leverde veel meer stress op dan verwacht. Caroline, de derde moeder, die al volwassen kinderen heeft, voelde zich geen “natuurlijke moeder” en moest voor haar gevoel altijd een rol spelen waarin ze zich niet thuis voelde. Zo sloten ze mooi op elkaar aan, en door hun verschillende leeftijden zie je ook dat deze spijt iets is van alle tijden.’

De stemmen van de drie spijtmoeders zijn wel te horen, maar ze komen in beeld als poppen en wat ze vertellen wordt geïllustreerd met korte stop-motionanimaties. Waarom heb je voor deze bijzondere vorm gekozen?
‘Ik wilde de moeders onherkenbaar in beeld brengen, maar zonder ze te criminaliseren: dus geen balkje voor hun ogen of dat je alleen hun silhouet ziet, geen vervormde stem – dat is allemaal zo taboebevestigend. Als je wel een gezicht ziet, al is het dan een poppengezicht, heb je toch een canvas om al die emoties en verhalen op te projecteren. Daardoor kun je beter meeleven dan wanneer je alleen audio hoort.'

'Ik denk dat kijkers de eerste paar minuten van de documentaire even moeten wennen aan de poppen, want het is een heel absurde vorm die nog niet eerder is gedaan. Maar uiteindelijk nemen ze je hopelijk toch mee, net als de animaties. Animatie vind ik een heel fijne manier om de interviews meer invoelbaar te maken. Het is een krachtig vertelmiddel, omdat je metaforen kunt inzetten om abstracte begrippen te verbeelden. Er zijn bijvoorbeeld scènes waarin de moeders in een theatertje staan, daarmee laat ik zien hoezeer zij zich bekeken voelen. Maar er zijn ook animaties van een kinderkamer die steeds kleiner en beklemmender en chaotischer wordt, om over te brengen hoe de muren op deze moeders af komen. De poppen van de drie vrouwen zijn gemaakt door Matt Jackson, een kunstenaar die ook veel poppen voor theater maakt. Aisha, de meest extraverte van de drie moeders, riep tijdens de viewing van de documentaire de hele tijd: “Wat zijn die poppen fakking vet!” Haha.’

Wat hoop je dat je documentaire met de kijkers doet?
‘Wat ik tot nu toe merk, en dat vind ik heel leuk, is dat de film mensen aanzet tot nadenken over hun eigen leven, over hun relaties, hun ouderschap en hun keuzes. Ik heb bijvoorbeeld een vriendin zonder kinderen voor wie de documentaire een soort bevestiging was, van: kinderloos zijn is echt oké, het moederschap is niet voor elke vrouw. Dat gaf haar veel lucht en het was mooi dat we door de documentaire opeens tot zo’n intiem gesprek daarover kwamen.'

'Anderen gaan nadenken over vragen als: hoe ervaar ik mijn eigen moederschap? In hoeverre voel ik me één met die rol en in welke mate voel ik me beoordeeld in die rol? Maar ook: hoe is de verdeling van zorg en werk bij mij thuis ontstaan? En zijn we daar eigenlijk allebei wel akkoord mee? Zelf denk ik door de film ook bewuster na over dit soort dingen en ik praat nu zo eerlijk en open mogelijk met vriendinnen over het moederschap – zonder te oordelen of advies te geven.'

'Ik probeer me ook bewust te zijn van mijn eigen vooroordelen. Mijn dochter is nu bijvoorbeeld in de peuterpuberteit en dat kan soms natuurlijk heel frustrerend zijn. Maar waarom vind ik het eigenlijk zo frustrerend? Misschien wel omdat ik het gevoel heb dat ik geen goede moeder ben als ik met Lola bots, omdat “goede moeders” altijd rustig blijven en nooit hun geduld verliezen? Dat soort vragen stel ik mezelf nu veel. Ik reflecteer meer op mijn eigen moederschap en op mijn aannames en probeer niet te veel gegrepen te worden door al die verwachtingen. Ik spreek anderen er ook op aan, bijvoorbeeld als over een vader wordt gezegd dat hij op zijn eigen kind “oppast”. Zoals ik al zei: we zijn nog helemaal niet ver!’