De naam Marianne Vaatstra doet bij de meeste Nederlanders een belletje rinkelen. Op 1 mei 1999 werd het zestienjarige meisje verkracht en vermoord, maar pas in 2012 werd de dader gevonden. Dat kwam door een belangrijke wetswijziging, want sinds dat jaar is het in Nederland mogelijk om DNA-verwantschapsonderzoek uit te voeren.
Maar niet in België. Daar stamt de wet over DNA-onderzoek in moordzaken nog uit 1999 – het grootschalig vergelijken van DNA-profielen is niet toegestaan. Zou er een wetswijziging moeten komen, vraagt Max-Lena vanden Eynde zich af in de vijfdelige podcastserie De zaak Y (VRT). Ze volgt onderzoeker Sofie Claerhout, die zich heeft vastgebeten in cold cases, specifiek de moord op Ingrid Caeckaert.
In 1991 werd Ingrid Caeckaert meer dan zestig keer met een mes gestoken in het trappenhuis van haar appartement. Er lag ook bloed van de dader, maar het DNA kwam niet overeen met dat van mogelijke verdachten of met DNA uit databanken.
Wat nou als je de zoektocht veel breder zou kunnen uitzetten? Wat als je duizenden mannen zou oproepen hun DNA af te staan en je er zo achter zou komen dat de dader verwant is aan een van die mannen? Want op het Y-chromosoom van mannen ligt veel informatie over hun familielijn opgeslagen.
Dat was hoe het verwantschapsonderzoek in de zaak Marianne Vaatstra werkte, zo horen we in de podcast (al stond in dat geval de dader zelf DNA af en kwam er zo een 100%-match uit). Waarom zou zulk onderzoek niet uitgevoerd kunnen worden in België? Onderzoeker Claerhout beargumenteert overtuigend dat de wet gewijzigd zou moeten worden.
Vanden Eynde voegt echter heel mooi nuances toe aan het verhaal door telkens de vraag op te werpen hoe het zit met privacy als we zulk onderzoek mogelijk maken. Als we iedereen in een DNA-database stoppen, krijgen we dan niet een samenleving die alle burgers beschouwt als potentieel crimineel? Bovendien zijn er nog allerlei andere scenario’s denkbaar waarin mensen op basis van hun DNA-profiel gekozen of juist uitgesloten kunnen worden.
Dit ingewikkelde onderwerp weet Vanden Eynde behapbaar, helder en invoelbaar uit te pluizen in de podcast. Ze weet je ook nog eens te raken door de ouders van Ingrid Caeckaert aan het woord te laten. Na meer dan dertig jaar krijgen zij nog steeds van allerlei mensen dezelfde vraag: ‘Weet je al iets?’ Maar alleen een wetswijziging zou tot antwoorden kunnen leiden.