Interview met Nina Jurna over haar podcastserie 'Latin impact'

Voor een bliksembezoek was ze even in Nederland, Nina ‘altijd onderweg’ Jurna. Maar de correspondent Latijns-Amerika – net terug uit de Dominicaanse Republiek – strikken voor een face-to-facegesprek is geen sinecure. De NOS heeft haar nodig voor een heldere duiding van het Catshuisoverleg over de slavernijexcuses in Suriname. En wel het liefst nú.

Dus bellen we een paar dagen later met Rio de Janeiro, haar vaste standplaats in Brazilië. Maar weer gooit een lastminuteklus roet in het eten: Jurna moet op reportage naar het geboortedorp van de onlangs overleden voetballegende Pelé. Vanuit Rio zes uur heen, zes uur terug. Een fixer aan het stuur, dus tijd genoeg om te bellen.

‘Sorry, maar we hadden geen bereik!’ excuseert Nina Jurna (Renkum, 1969) zich een dag later, weer thuis in Rio. ‘We reden dwars door de heuvels en de bergen.’ Daar liet niet alleen de telefoon, maar ook de autoradio het afweten. Beetje balen, vindt ze. ‘Een streek of land leer je het beste kennen via de lokale radiostations.’

Al vanaf haar tienerjaren heeft Jurna – dochter van een Surinaamse moeder en een Palestijnse vader, opgegroeid bij Nederlandse adoptieouders – een passie voor Latijns-Amerikaanse muziek. Eindelijk kan ze daar nu iets mee in de tiendelige wekelijkse podcastserie die ze voor Vrije geluiden maakt: Latin Impact, over latinmuziek die maatschappelijk relevant is – muziek als uitlaatklep, als toevlucht of als katalysator voor een (protest)beweging.

Maar Brazilië is ook het land waar muziek steeds vaker een politieke lading krijgt, constateert Jurna, zoals bij de laatste presidentsverkiezingen waar Jair Bolsonaro, de ‘tropische Trump’, het opnam tegen Luiz Inácio Lula da Silva, beter bekend als Lula. Die laatste won en werd op 1 januari geïnaugureerd. De enorme verdeeldheid tussen de aanhangers van Bolsonaro (de bolsonaristas of bolsominions) en Lula is ook terug te horen in de muziek. De bolsominions omarmden de música sertaneja, een soort Braziliaanse country. Een vaandeldrager van deze stijl is Gusttavo Lima, die in een vorig leven nog een kneiter van een zomerhit scoorde in Nederland met ‘Balada’. Jurna: ‘De sertaneja is vooral populair onder boeren op het platteland en bij de machtige agrosector. Veel ervan wordt opgenomen in de stad Goiânia, waar een enorm rijke muziekcultuur is. Het is rechtse muziek geworden. Samba, dé volksmuziek van Brazilië en het muzikale visitekaartje, staat tegenwoordig bijna voor links. Een bizar fenomeen. Muziek wordt voor politieke doeleinden ingezet. Eigenlijk jammer dat dit gebeurt.’

Ook oude protestartiesten roeren zich weer, zoals Caetano Veloso, ‘een soort Braziliaanse Dylan’, en bossanova-icoon Gilberto Gil, twee kopstukken uit de tropicália-beweging, die in de jaren zestig ontstond tijdens de militaire dictatuur. De tropicalisten bestreden het nationalisme en kunnen worden gezien als grondleggers van de hedendaagse Braziliaanse popmuziek.

Zowel Veloso als Gil spraken zich recent uit voor Lula. Niet zonder gevolgen, weet Jurna. ‘Gilberto Gil, tachtig inmiddels, werd door Bolsonaro-aanhangers agressief bejegend op het WK in Qatar. De verdeeldheid is zo groot dat je zelfs als artiest gevaar loopt.’ En dan is er van de jonge garde nog megaster Anitta, de Beyoncé van Brazilië, die nog veel meer impact heeft. ‘Ze koos partij voor Lula en is erg anti-Bolsonaro. Daarnaast is ze ook een belangrijke voorvechter van lhbtiq+-rechten.’

Waar sociale onrust of protest is, is ook muziek. Zeker in Latijns-Amerika, zo weet Jurna uit eigen ervaring. Op Cuba is er muzikaal protest, verhuld weliswaar, meestal verpakt in hiphopsongs. In Argentinië worden liedjes ingezet bij de pro-abortusbeweging en de moderne versie van de Colombiaanse cumbia gaat vaak gepaard met geëngageerde boodschappen – zie bijvoorbeeld een kleurrijke vrouwenact als Kumbia Queers.

Op de Antillen merkte Jurna dat een toenemend historisch bewustzijn onder jongeren voor een opleving zorgt van de oertraditionele muzik di zumbi, ooit door slaven uit Afrika meegebracht. Een belangrijk instrument in deze muziek is de benta, een soort mondharp. Met een muzikant dook ze op Curaçao de mondi – de wildernis – in om op zoek te gaan naar het perfecte hout om een benta mee te maken. Dit zal te zien zijn in Jurna’s reisserie door het Caribisch gebied, die in mei van start gaat bij de VPRO. Het snaarinstrument hangt nu bij haar thuis aan de muur, in Rio.

Ook de spanningen tussen Amerika en Mexico hebben soms hun weerslag op de muziek. Neem de narcocorrido. Een Mexicaanse smartlap, maar nu eens niet geïnspireerd op de liefde, maar op de drugsoorlogen. ‘Een bizarre stijl waarin moord en drugshandel worden geïdealiseerd: ik heb zo veel mensen omgelegd, zo veel drugs verkocht – dat soort teksten. Vaak gruwelijk, maar het zegt wel veel over de huidige situatie.’

Maar er zit ook een andere kant aan dat verhaal, zegt Jurna. ‘De drugsdealers zijn vaak verkapte burgemeesters, hier in Rio kennen we dat ook. Mensen vragen advies aan hen in plaats van aan de echte burgemeester. Zo’n dealer is natuurlijk fout, maar er zijn wel veel mensen van hen afhankelijk. In de teksten van baile funk, een genre dat in de jaren negentig in de sloppenwijken ontstond, wordt de tráfico soms ook verheerlijkt.’

Bolsonaro maakte tijdens de laatste verkiezingen heel slim gebruik van baile funk. ‘Het is een heel opzwepende stijl die een beetje lijkt op reggaeton. Het staat voor zo ongeveer alles in Brazilië, behalve voor Bolsonaro, haha. Toch had hij veel succes met een gelikte baile-funk-tune waarin opgeroepen werd op hem te stemmen. Er hoorde ook een dansje bij. Het dreunde op alle bijeenkomsten uit de speakers en ging viral, iedereen ging dat dansje doen. Als hij gewonnen had, had het ook aan dit liedje gelegen.’

Suriname, Jurna’s vorige standplaats, komt eveneens aan bod in Latin Impact. ‘Het is mooi om te zien hoe jongeren daar in de hedendaagse muziek bezig zijn met hun eigen taal, het Sranantongo. Het verhaal van kasekozanger Lieve Hugo is ook interessant. Hij heeft veel liedjes gemaakt in de aanloopperiode naar de onafhankelijkheid, maar tien dagen voordat die werd uitgeroepen overleed hij. Daarna is er natuurlijk veel gebeurd wat voor trauma’s heeft gezorgd, zoals de Decembermoorden, maar Lieve Hugo staat voor een onschuldig Suriname. Daarnaast is er nog dancehall, een stijl die bol staat van geweld en seksisme. Dat is ontstaan op Jamaica, het eiland van Bob Marleys “Redemption Song”, een lied over zwart bewustzijn en tegen discriminatie, met fragmenten uit een speech van politiek activist Marcus Garvey, die omarmd werd door de Black Lives Matter-beweging. Ook weer een mooi verhaal.’

In februari gaat ze – nu de grenzen weer open zijn – voor NRC naar Venezuela, het land waar zich onder autocraat Maduro al jaren een humanitaire ramp aan het voltrekken is, maar ook het land van salsagrootheid Oscar D’Léon. Maar eerst naar Suriname, als minister Kaag op bezoek komt om de slavernijexcuses – ‘een tragische soap’ volgens Jurna – in goede banen te leiden. Natuurlijk gaat er muziek mee voor onderweg, vooral latin. ‘Als het erg druk is en ik halsoverkop het vliegtuig in moet, zet ik het liefst klassieke muziek van Heitor Villa-Lobos op. Dan ben ik in no-time relaxed.’

De afspeellijsten van Jurna bevatten veel podcasts (‘ideale manier om tijdens het reizen toch informatie op te doen’), maar ook altijd muziek van Braziliaanse artiesten als Elis Regina, Tom Jobin, João Gilberto en Gal Costa – muziek waar ze al sinds haar tienerjaren naar luistert. Costa overleed een maand geleden. ‘Een groot zangeres uit de tropicália. Ik had een heel verhaal over haar kunnen maken, maar daar was niet zo’n interesse voor omdat helaas niemand haar hier kent,’ aldus Jurna. ‘Latijns-Amerikaanse muziek is voor veel mensen buiten het continent een blinde vlek. Ik hoop dat ik daar met mijn podcast een klein beetje verandering kan brengen.’