'Het leven, een gebruiksaanwijzing' is de nieuwe radioserie van de makers van 'Plots' en 'Toendra'. Maar hoe maak je zo'n gebruiksaanwijzing? De eindredacteuren onthullen het hier.

Van een drugssmokkelaar met spijt tot een na decennia teruggevonden knuffelbeer: Plots en Toendra wonnen vele harten met hun uitzendingen vol persoonlijke, verrassende, waargebeurde verhalen. De opvolger Het leven, een gebruiksaanwijzing is 18 september begonnen, en op het Oorzaken festival presenteren eindredacteuren Jair Stein en Katinka Baehr het programma live.

Ook in Het leven vind je weer persoonlijke verhalen rond één thema, verteld door de mensen die ze zelf hebben meegemaakt. Maar dit keer grijpen de verhalen meer in elkaar en bovendien is er een nieuwe host toegevoegd: de 85-jarige Margot de Boer, die met haar prachtig doorrookte stem, bulderende lach en eigen ontboezemingen de serie extra kleur geeft. Zij verbindt de verschillende verhalen met elkaar.

De afleveringstitels ogen als hoofdstukken in een zelfhulpboek: ‘Hoe je stem te vinden’, ‘Hoe te vergeten’, ‘Hoe je niet schuldig te voelen’, en zo nog veel meer interessante kwesties. Maar hoe maak je in godsnaam een gebruiksaanwijzing voor het leven? We vroegen het Jair Stein en Katinka Baehr, die als eindredacteuren een hele club makers aansturen bij het programma.

Een gebruiksaanwijzing-voor-de-gebruiksaanwijzing:

1. Wees geen normaal zelfhulpboek

Jair Stein: ‘Schetsen we in de uitzending een probleem, dan is het fijn als je ook iemand hoort met een oplossing. Alleen moet die wel dermate raar zijn dat je niet denkt: laat ik dit ook proberen, maar dat je je afvraagt: hoe kan het dat dit werkt voor deze persoon?’

Katinka Baehr: ‘Veel zelfhulpboeken adviseren dingen die je eigenlijk wel wist, maar die fijn zijn om nog eens te lezen. Dat wilden wij niet in de serie. Als er al een advies in zit, is het iets waar je nooit aan zou hebben gedacht.’

'Veel zelfhulpboeken adviseren dingen die je eigenlijk wel wist. Dat willen wij niet in de serie. Als er al een advies in zit, is het iets waar je nooit aan zou hebben gedacht.'

Katinka Baehr

2. Regel een briljante host

KB: ‘We zijn met iets te veel makers om van de luisteraars te verwachten dat ze denken: O, deze persoon ken ik nog van zes weken geleden. We wilden daarom een host, een stem die een personage op zichzelf is.’

JS: ‘Ik heb geen idee meer hoe we erop kwamen dat het een bejaard iemand moest zijn.’

KB: ‘Bejaard? Dat woord kan echt niet meer!’

JS: O, eh... iemand van gezegende leeftijd. Maar, oudere mensen hebben alles al een keer meegemaakt en hebben daardoor over bijna elk onderwerp wel iets te melden. Die toon leek ons mooi.’

KB: ‘Margot zat eerder in de Plots-aflevering “De ander”, over haar demente man. We hadden al over haar gehoord dat ze vol verhalen zit, maar ze overtreft echt alle verwachtingen. Ze is geweldig.’

3. Wees concreet

KB: ‘Heel concreet en gedetailleerd doorvragen in een interview is voor ons heel belangrijk. Je moet helemaal in dat moment waar het over gaat meegesleept worden.’

JS: ‘Het moet zo gedetailleerd zijn dat het filmisch wordt.’

KB: ‘Die manier van interviewen heeft twee effecten: de luisteraar ziet er beelden bij, maar ook voor de geïnterviewde werkt het – die dwing je namelijk om echt terug te gaan naar dat ene moment. Want het zijn toch vaak gebeurtenissen waar iemand eerder over heeft verteld. Terwijl wij per se willen dat het niet klinkt als iets wat iemand al heel vaak afgedraaid heeft. Er moet gevoel bij.’

'Het is net kinderen krijgen. Vlak na de bevalling denk je: dit nooit meer! Maar een jaar later teken je vrolijk in voor een nieuwe serie.'

Jair Stein

4. Ga uit van een zware bevalling

KB: ‘We willen bij onze radiodocumentaires echt tot het uiterste gaan. Als je als maker denkt: dat is me te veel gestress, slapeloze nachten en extra dagen die ik niet betaald krijg, dan kan je eigenlijk maar beter niet meedoen.’

JS: ‘Het is net kinderen krijgen. Vlak na de bevalling denk je: dit nooit meer! Maar een jaar later teken je vrolijk in voor een nieuwe serie en ben je vergeten hoe verschrikkelijk het was. En uiteindelijk ben je dolblij met het kind.’

KB: ‘Nou ja, kunnen we niet iets verzinnen dat het...’

JS: ‘Pijnloos wordt? Een ruggenprik voor de serie?’

KB: ‘Dat het iets beter te doen is. Ik denk dat een van de dingen die ons programma moeilijk maakt is dat het kort is: maar twaalf minuten.’

JS: ‘Klopt. We moeten veel darlings killen waarvan we weten dat ze de uitzending beter hadden gemaakt.’

KS: ‘Bij Toendra hebben we het al gedaan, maar ik denk dat we het bij Het leven zeker ook willen: online een iets langere versie zetten.’

© Tessa Posthuma de Boer / VPRO Gids

Katinka Baehr en Jair Stein

5. Sta altijd aan

KB: ‘Mijn man ziet het aan mij als ik in een gesprek denk: hé, dat is misschien een aflevering. En dat moeten we ook wel doen, constant blijven zoeken naar verhalen. Maar het heeft ook iets parasitairs: iemand vertelt je iets persoonlijks en dan wil je het meteen gebruiken...’

JS: ‘Bij ons thuis is het nog lastiger, omdat mijn vrouw ook maker is bij het programma. Dus dan is het: is hij voor jou of voor mij?’ 

6. Wees onmisbaar

KB: ‘Alleen als je al onze afleveringen beluistert, kom je erachter hoe je moet leven.’

JS: ‘Inderdaad. Na deze serie heb je zeker genoeg om minimaal één leven mee vooruit te kunnen.’

KB: ‘Ik maak me best wel zorgen om de mensen die niet luisteren – wat moeten die?’

JS: ‘Ja, eigenlijk zijn die reddeloos verloren.’

Oorzaken festival

Het Oorzaken Festival, van 30 september t/m 2 oktober in De Brakke Grond in Amsterdam, is een ‘ode aan audioverhalen’. Dat betekent drie dagen aandacht voor podcasts, radiodocumentaires en andere bijzondere vormen van luisteren. Makers en liefhebbers komen samen om te luisteren, maar ook om deel te nemen aan workshops, talkshows en bijzondere evenementen. Het overkoepelende thema van het festival is afluisteren.

Informatie, programma, kaarten, klik hier

meer podcasttips