Cate Blanchett is geweldig als monsterlijke maestro in Tár

‘Waar is Lydia Tár nu?’ Opvallend veel Amerikanen stelden die vraag eind vorig jaar aan Google. Waarom? Ze hadden zojuist bij Todd Fields psychodrama Tár gezien en waren razendbenieuwd naar hoe het nu ging met de wereldberoemde Lydia Tár, componist en de eerste vrouwelijke dirigent van een groot Duits symfonieorkest.

In de film hadden ze namelijk gezien dat zij enorm onder vuur was komen te liggen en sommige bezoekers waren er heilig van overtuigd dat Tár een biopic was. Niet zo vreemd, want de hele promotie van de film was daarop gericht. Op de posters werd nadrukkelijk gesuggereerd dat het om een biopic ging en na de Amerikaanse release van de film, november vorig jaar, begon Lydia Tár zich ook te roeren op Twitter (als @LydiaTarReal). Waar ze – nog steeds – allerlei uitspraken doet over actuele zaken. Zo twitterde ze onder meer ‘welkom bij de club’ toen ook Viola Davis op 6 februari de felbegeerde EGOT-status kreeg en nu net als Lydia winnaar is van zowel een Emmy, Grammy, Oscar als een Tony. In ruim 800 tweets liet ze onder meer weten wat haar favoriete films van 2022 waren (RMN en Blonde), waar ze het meest naar luistert (Arvo Pärts Spiegel im Spiegel) en ook plugde ze haar cameo in de serie The Last of Us.

Het komt allemaal heel geloofwaardig over. Zeker als je niet bekend bent met de wereld van de klassieke muziek. Ben je dat wel, dan weet je dat ze nooit bestaan heeft. Lydia Tár is een bedenksel van schrijver/regisseur Todd Field.

Field wil ook dat de kijkers denken dat Lydia Tár echt is. Zijn film opent met een vijftien minuten lange scène waarin Lydia voor publiek geïnterviewd wordt door (de echte) auteur en essayist Adam Gopnik van The New Yorker. Zo leren we haar goed kennen. We zien hoe gevat en intelligent ze is, hoe weinig waarde ze hecht aan het feit dat ze een vrouw in een mannenwereld is (‘Ik heb niets te klagen. Net zomin als Nathalie Stutzmann, Laurence Equilbey, Marin Alsop of JoAnn Faletta. Er waren zo veel ongelooflijke vrouwen voor ons, die hebben het zware werk gedaan’) en dat ze een enorme hekel heeft aan het woord ‘maestra’. Lydia Tár is een maestro.

Ook het camerawerk van de Duitser Florian Hoffmeister is erop gericht dat we de film ervaren als een documentaire. Lange, ononderbroken shots geven je het gevoel dat je erbij bent. Hoogtepunt is er een van tien minuten op muziekschool Juilliard, waar Lydia een gastcollege geeft en een van de studenten te kijk zet wanneer die zegt niets met Bach te hebben, omdat hij als BIPOC (Black, Indigenous, People of Color) pangender persoon onmogelijk het werk van een cis white male misogynist als Bach serieus kan nemen. Lydia’s overtuiging dat je kunst en kunstenaar van elkaar gescheiden moet houden lijkt oprecht, totdat je er later in de film achter komt dat deze zienswijze haar wel heel goed uitkomt. Want Lydia blijkt de macht die ze heeft te misbruiken. Ze walst over mensen heen, maakt carrières kapot en legt het aan met jonge vrouwen die onder de indruk zijn van haar talent, durf en visie. #SheToo.

Dat we desondanks meegaan met Lydia is te danken aan actrice Cate Blanchett, die volledig verdwijnt in de monsterlijke maestro. Field schreef de rol met haar in gedachten en heeft gezegd dat hij de film niet zou maken zonder Blanchett. Zij leerde Duits voor de rol (Lydia woont in Berlijn, want ze leidt de Berliner Philharmoniker), nam pianoles en bestudeerde maandenlang het werk van talloze dirigenten. Dat harde werk leverde haar al handenvol prijzen op en de Oscar voor beste actrice, die zondag 12 maart wordt uitgereikt, kan haar nauwelijks nog ontgaan.

Tenminste, als de commotie rond Marin Alsop – een van de vrouwelijke dirigenten aan wie Lydia in het gesprek met Adam Gopnik refereerde – geen roet in het eten gooit. Alsop zag namelijk wel heel veel overeenkomsten tussen zichzelf en Lydia Tár. Beiden zijn wereldberoemde Amerikaanse dirigenten, beiden zijn lesbisch en hebben een kind en beiden waren leerlingen van de Amerikaanse dirigent/componist Leonard Bernstein. Alleen is Alsop nooit ook maar enigszins verdacht geweest van machtsmisbruik.

Tegen The Sunday Times zei Alsop dat ze uiteindelijk wel inzag dat haar leven niet werd verbeeld, maar dat ze toch diep gekwetst was. Als vrouw, dirigent en lesbienne. ‘Heb je de mogelijkheid een vrouw in die positie te portretteren en dan maak je een abuser van haar. Van zo veel mannen is bewezen dat die hun macht hebben misbruikt en de film geeft uitgerekend een vrouw, Lydia Tár, al die slechte kwaliteiten mee.’ Voor Alsop voelde dat als ‘antivrouw’.

Regisseur Todd Field riposteerde in verschillende interviews dat hij nooit een film wilde maken over een vrouwelijke dirigent of over klassieke muziek. Voor hem is Tár een film over macht. En over de duivelse compromissen die worden gemaakt door diegenen die het hebben, willen hebben of ermee te maken krijgen.

En op BBC Radio 4 zei Cate Blanchett: ‘Ik denk niet dat Todd zo genuanceerd had kunnen praten over het corrumperende van macht als hij had gekozen voor een mannelijke dirigent. Want iedereen weet inmiddels hoe dat eruitziet. (...) Tár is een beschouwing over macht, en macht heeft geen gender.’