Geschiedenis, natuur en duurzaamheid, wetenschap, biografieën, mens en maatschappij. Non-fictie beslaat nogal een breed terrein. Vijf gespecialiseerde recensenten doen een goede greep uit het aanbod en geven 5 boekentips binnen hun vakgebied.
Mens en maatschappij
Denkers en dwalers
Erno Eskens
‘Sterven is doodeenvoudig. Iedereen kan het.’ Het is de uitspraak waarmee filosoof René Gude in 2015 onsterfelijk werd. Gude, de tweede ‘filosoof des vaderlands’, maakte van zijn sterven (hij leed aan botkanker) een ‘publiek sterven’, zoals Erno Eskens schrijft, door daar op luchtige en diepzinnige wijze verslag van te doen. Gude liet zien dat filosoferen zoveel meer is dan nadenken over tijd en eeuwigheid; de filosofie raakt ons dagelijks leven. Ze is het product van de samenleving die we zelf scheppen.
Dat is ook de rode draad in Eskens’ geschiedenis van de filosofie in de Lage Landen Denkers en dwalers. Vrijheid, slavernij, kapitalisme, kolonialisme, een zelfgekozen levenseinde: het zijn onderwerpen waar Nederlandse filosofen graag over nadachten. Eskens zorgt daarbij voor afwisseling door een groot aantal stemmen toe te voegen die we niet snel als ‘filosofisch’ zouden herkennen, van wetenschappers, schrijvers en activisten. Zo wordt Denkers en dwalers een kleurrijk portret van eeuwen filosofisch debat in ons land.
Verbonden door rampspoed
Fons Meijer
Wij Nederlanders geven gul aan goede doelen, vinden we. En daarin zijn we uniek, denken we. In Door rampspoed verbonden gaat Fons Meijer op zoek naar de oorsprong van deze overtuiging. Daarvoor moet hij twee eeuwen terug, naar het bewind van Lodewijk Napoleon. Die kreeg te maken met twee rampen: de buskruitramp in Leiden in 1807, waarbij een enorme ontploffing een groot deel van de stad wegvaagde, en twee jaar later een enorme watersnoodramp. In beide gevallen riep Lodewijk Napoleon op tot een nationale collecte.
Die voor Leiden bracht 188.000 gulden op; de tweede 985.000 gulden – een ongehoord hoog bedrag. Dus toen zestien jaar later, onder koning Willem I, het water opnieuw ons land binnendrong (de watersnood van 1825 werd de grootste overstroming ooit) werd er weer een collecte uitgeschreven. Opbrengst: twee miljoen. Iedereen wilde geven, van geld tot kleding. Dichters kwamen woorden tekort om deze mooie vaderlandse karaktertrek te prijzen. Rampen zijn er steeds minder, de overtuiging dat we gulle gevers zijn, is gebleven.
Het vuur van de vrijheid
Wolfram Eilenberger
Dit is een boek over vier vluchtelingen. Hannah Ahrendt en Simone Weil vluchtten voor de nazi’s; de een kwam in de Verenigde Staten terecht, de ander in Londen. Simone de Beauvoir bleef tijdens de Duitse bezetting in Parijs en vluchtte in haar werk. Ayn Randt ten slotte was al veel eerder voor het communisme Rusland ontvlucht, richting de VS. Vier vrouwelijke filosofen die een antwoord probeerden te vinden op de bange vraag of de totalitaire dictatuur de toekomst had. Waar bleef de mens? En wat kon een vrouw bijdragen aan de vrijheid?
Simone Weil dook in de theologie en zocht naar hoe te leven te midden van onrecht. Simone de Beauvoir analyseerde de vrijheid; Hannah Ahrendt het totalitaire denken. Ayn Randt verwierp de kuddementaliteit: alleen de totale onafhankelijkheid van elke moraal kon de mensheid nog redden. Wolfram Eilenbergers Het vuur van de vrijheid is een indrukwekkend portret van vrouwen die met hun denken het denken in de wereld een andere koers hebben gegeven.
Macht
Brian Klaas
Er zijn al heel wat boeken over macht geschreven, en dan vooral met een belerend vingertje erbij: macht is gevaarlijk, macht corrumpeert. Wie macht heeft, wil altijd méér. Maar Brian Klaas schreef een ander boek. Geen schrijftafelanalyses, geen waarschuwingen; hij ging bij de machthebbers zélf langs om ze te vragen wat zíj vonden van hun macht. Zo werd Macht een boek vol portretten van foute managers, succesvolle criminelen, gewipte dictators, hun slachtoffers én (als dat kon) hun kinderen.
Die laatsten konden vertellen hoe hun vader (zelden: moeder) écht was, terwijl Klaas stiekem probeerde te polsen of ze wellicht dictatoriale neigingen geërfd hadden. Onderweg legt hij uit hoe je op de werkvloer psychopaten kunt herkennen, waarom dominante mannetjesapen graag drugs gebruiken, en alles over het parkeergedrag van VN-diplomaten in New York. Maar het zijn de interviews die dit boek maken tot een verfrissende, nabije kennismaking met het verschijnsel macht.
Hoor, hoor, de dijk is dicht!
Willem van der Ham
De Zuiderzee afsluiten! Met een dijk! Hoe komen ze op het idee! En de visserij dan?! Woedende Urkers trokken naar Den Haag, waar ze minzaam werden ontvangen door een ambtenaar. Nee, de overheid had niks tegen Urk, of tegen vissers. Het was gewoon beter voor Nederland. De vissers konden hem wel fileren. De Afsluitdijk kwam er. Op 28 mei 1932 werd het gat gedicht, het zijn nog steeds indrukwekkende beelden. En er is veel meer beeldmateriaal, kilometers film zijn er geschoten op en om de Zuiderzee en het IJsselmeer.
Nostalgische beelden van oude vissersdorpjes, speelfilms over woedende vissers, documentaires vol woest water en zwierig buigende kranen – en vooral: nieuw land, zo ver het oog reikt. Het unieke aan dit boekje is dat Willem van der Ham niet alleen het verhaal vertelt van de dijk en wat daarop volgde, maar ook dat de lezer met behulp van tientallen QR-codes al die oude filmopnamen kan oproepen en bewonderen. Zo komt de Zuiderzee weer dichtbij.
over de recensent
Marcel Hulspas is recensent non-fictie voor De Volkrant, hoofdredacteur van het magazine van hogeschool Windesheim en auteur.