Van elite-eenheden naar schrijvers en presentatoren

Bear is al sinds vier uur wakker en heeft maar twee uur geslapen. Hij is ergens in Alaska, omringd door onzichtbare sluipschutters. Dan komt, geflankeerd door een tiental bewapende Secret Service-agenten, de president van de Verenigde Staten aanlopen.

Het is midden in de nacht. Dai bevindt zich in een vliegtuig boven de Sahelwoestijn. Beneden is het 55 graden Celsius. Zo dadelijk zal hij uit het vliegtuig springen, zijn rugzak en parachute wegen samen bijna honderd kilo. Hij dreigt bij zijn landing in een gigantische termietenheuvel terecht te komen.

Nadat met de stormram de voordeur is versplinterd, stapt Jeroen met zijn bivakmuts en doorgeladen wapen de woning binnen. Terwijl de andere verdachten inmiddels geboeid en geblinddoekt op de grond liggen, blijft de doorgesnoven hoofdverdachte zich heftig verzetten.

Het is zaterdagavond en het is onrustig in het uitgaanscentrum van Krommenie. Twee dronken jongens staan een paar agenten uit te schelden. Ze weten het nog niet, maar Marcel is onderweg om een van hen zo dadelijk letterlijk de dienstauto in te schoppen.

Zo beginnen de boeken die Bear, Dai, Jeroen en Marcel schreven. Bear zat bij de Britse SAS, Dai bij het Korps Commandotroepen, Jeroen was lid van een arrestatieteam en Marcel was undercoveragent. Allemaal doorstonden ze een loodzware selectietraining om vervolgens jarenlang gevaarlijke en geheime opdrachten uit te voeren voor een elite-eenheid waar alleen de allerbesten welkom zijn. Toch zeiden ze dat leven allemaal vaarwel om voor een tv-camera te gaan staan: Dai Carter is een van de instructeurs in Kamp Van Koningsbrugge (Avrotros), Marcel van de Ven en Jeroen de Rijke zijn als speurneuzen te zien in Hunted (Avrotros) en Bear Grylls maakt al jaren programma’s als Man vs.Wild, Running Wild en You vs.Wild, die onder meer op Discovery en National Geographic worden uitgezonden.

In al die programma’s zie je mensen dingen doen die je zelf voor geen goud zou willen doen. In Kamp Van Koningsbrugge wordt gekeken wie van de kandidaten geschikt is voor een carrière bij de commando’s. Ze worden mentaal en fysiek tot het uiterste gedreven, tot vermaak van de kijkers, die massaal inschakelen. Zo’n anderhalf miljoen mensen zagen het afgelopen seizoen hoe er met een zandzak urenlang door een koude rivier moest worden gesjouwd en in het pikdonker een gat moest worden gegraven waarin je onzichtbaar voor de vijand de nacht kon doorbrengen.

Ook Hunted doet het uitstekend, met rond de miljoen kijkers die volgen hoe de deelnemers uit handen van een opsporingsteam proberen te blijven. Het nieuwste seizoen is opgenomen in een bergachtig gebied in Bulgarije, waar de opgejaagden op zoek moeten naar schoon drinkwater en een veilige slaapplaats terwijl de rechercheurs hen op de hielen zitten.

Bear Grylls behoeft nauwelijks introductie. De Brit is al jaren een fenomeen dankzij zijn survivalfratsen, die door meer dan een miljard kijkers wereldwijd worden gevolgd. Hij bijt de kop van een levende slang, knijpt het vocht uit olifantenpoep om er zijn dorst mee te lessen en neemt zo veel onverantwoorde risico’s dat hij naar eigen zeggen allang dood had moeten zijn.

Wat beweegt deze schaduwkrijgers om uit de anonimiteit te treden? Ze werkten niet alleen mee aan tv-programma’s, maar schreven ook boeken waarin ze de lezer een blik gunnen in hun wereld. De fascinatie voor de gesloten bolwerken waarbinnen deze gestaalde mannen opereren is groot. Geen wonder dus dat hun boeken het goed doen. Dai Carter staat met Nu of nooit al weken hoog in de bestsellerlijst. Bear Grylls beweert in Geef nooit op dat zijn vorige boek, Modder, zweet en tranen, niet alleen in Groot-Brittannië een bestseller was, maar in China zelfs tot ‘invloedrijkste boek van 2012’ werd verkozen.

het artikel gaat verder onder dit kader

Als het waar is zegt dat veel over de Chinezen, want van al deze mannen is Grylls veruit de irritantste. Zijn autobiografie is niet alleen lachwekkend beroerd geschreven, maar leest ook nog eens als een eindeloze zelffelicitatie. Constant benadrukt Bear dat hij echt een hele gewone jongen is. Camera’s noemt hij ‘een noodzakelijk kwaad, iets wat ik nou eenmaal moet accepteren om samen met mijn vrienden waanzinnige avonturen te kunnen beleven in de wildernis’. Soms zijn die avonturen iets minder waanzinnig dan ze lijken. Online circuleren vermakelijke filmpjes waaruit blijkt dat de levensgevaarlijke toeren die hij uithaalt niet zo riskant zijn als hij suggereert.

bekijk hier enkele van de 'waanzinnige' avonturen die Bear Grylls beleeft

Aan de andere kant van het egospectrum zit Dai Carter, die in Kamp Van Koningsbrugge al blijk gaf van een scherp psychologisch inzicht. Nu of nooit is eerder een zelfhulpboek dan een jongensboek, vol levenslessen over het werken aan je mentale kracht. Carter heeft zijn huiswerk gedaan, en presenteert een literatuurlijst waarop zowel Malcolm Gladwell, Eckhart Tolle als Plato te vinden zijn. Hij citeert uit wetenschappelijke artikelen over ‘coping strategies’, ‘neurobiological and systematic effects of chronic stress’ en ‘willpower in a cognitive affect processing system’. Waar Grylls nog maar eens vertelt hoe hij zijn eigen pis drinkt en rauwe geitenbal eet, legt Carter uit hoe ademhalingsoefeningen, meditatie en koud douchen je weerbaarheid vergroten.

Ook elite-agent Jeroen de Rijke – ‘ik heb een bloedhekel aan criminaliteit’ – belooft op de cover van Onder druk dat hij de lezer de ‘skills’ leert om beter te presteren. Maar waar Carter die missie serieus neemt en bovendien bescheiden blijft, grossiert De Rijke in terzijdes als: ‘Ik, een ervaren hoofdagent van bijna dertig, fysiek en mentaal niet stuk te krijgen, blaakte die dag van het zelfvertrouwen.’ Het blijft niet bij die ene dag. De Rijke voert graag conversaties met anderen op om het over zichzelf te hebben. Met vrienden in een restaurant: ‘Ze luisterden met open mond toen ik hun vertelde over de ontberingen die we hadden moeten doorstaan.’ Tegen zijn vriendin: ‘Ik had al wel het vermoeden dat mijn karakter sterk is, dat ik niet snel ergens door overweldigd raak. En dat bleek ook zo te zijn.’ In gesprek met een vriend: ‘Ik denk dat het aan mijn karakter lag. Ik heb de neiging onderkoeld te reageren en rustig te blijven.’

Tussen al deze egotripperij door vertelt hij ook hoe belangrijk het is dat een elite-agent zijn ego opzij kan zetten, want samenwerking en solidariteit zijn van levensbelang.

En dan hebben we nog De kooi van Marcel van de Ven, die momenteel te zien is als operationeel leider van het opsporingsteam in Hunted. Hij vertelt over zijn tijd bij het Korps Landelijke Politiediensten Dienst Specialistische Recherche Toepassingen Unit Specialistische Operaties Tactisch Team. Dit ultrageheime team staat 24 uur per dag paraat om bijvoorbeeld afluisterapparatuur te plaatsen in auto’s, boten en huizen van zware criminelen en terreurverdachten. In smakelijk undercoverjargon vertelt ‘Marssie’ hoe hij en zijn maten moeten inbreken bij deze ‘subjecten’, die vaak extreme veiligheidsmaatregelen hebben genomen omdat ze ‘para’ zijn. Maar gelukkig slagen de teamleden er telkens op het nippertje in te ‘exfiltreren’.

Of de heren nu geheim agent, militair of iets anders stoers zijn, unaniem roemen ze de onvoorwaardelijke broederschap en de kick van de spanning. Toch stapten ze uit dat adrenaline slurpende leven waar ze zo keihard voor hebben getraind, want de prijs is hoog. Zelfs met een vrouw die thuis alles opvangt, is er nauwelijks sprake van een privéleven. Ze kunnen met niemand praten over hun werk en vervreemden gaandeweg van de gewone wereld. (‘Hoe belangrijk moet ik de nieuwe plantjes in de tuin van mijn ouders vinden als ik net terugkom van een zaak waarbij levens op het spel stonden?’) Dus kappen ze er uiteindelijk mee en worden ze coach, trainer, spreker of tv-presentator. Die overgang van schaduw naar schijnwerpers is enorm.

‘Zodra ik ook maar één keer op tv ben geweest, kan ik nooit meer undercover gaan,’ zei Jeroen de Rijke tegen zijn vrouw toen hij nog twijfelde of hij wel aan Hunted mee moest doen. En inderdaad, het is gedaan met zijn anonimiteit en dat was even wennen. ‘Poseren met fans van Hunted was in het begin absoluut geen automatisme.’

De Rijke deed uiteindelijk mee aan het programma omdat hij het goed vindt dat de kijker leert hoe opsporingsteams te werk gaan, en ziet hoe lastig het is om onder de radar te blijven. Ook Dai Carter werkt mee aan Kamp Van Koningsbrugge omdat hij het belangrijk vindt dat gewone stervelingen begrijpen wat het betekent om dit werk te doen. Hij hoopt daarnaast op wat meer respect voor de schaduwkrijgers. In Amerika wordt het publiek tijdens een sportwedstrijd gevraagd op te staan en te salueren voor de aanwezige militairen. Dat zal hier niet snel gebeuren. ‘Maar iets meer respect voor onze dienders is wel op zijn plek,’ aldus Carter, die daarmee uitdrukkelijk álle dienders bedoelt: militairen, politiemensen, brandweerlieden en zorgpersoneel.

Als de televisieprogramma’s en boeken van deze dienders daaraan kunnen bijdragen, zijn ze elke cent waard.