Door Mala’s verhaal als uitgangspunt te gebruiken en door het bewandelen van 'vele zijpaden' is dit boek geworden wat hem voor ogen stond: een groter verhaal over Polen, antisemitisme, nationalisme, identiteit.

In een interview met de Volkskrant vertelde Pieter van Os dat hij al een boek in zijn hoofd had voordat hij op het aangrijpende verhaal van de bijna vijfennegentigjarige Mala Schlafer stuitte. Van Os wilde in navolging van Poolse schrijvers als Anna Bikont en Hanna Krall met een klein, waargebeurd levensverhaal het grote historische drama van de jodenvervolging in Polen laten oprijzen. Hij zocht alleen nog naar een onderscheidend verhaal om dit aan op te hangen.

Dat waanzinnige verhaal vond hij in Amstelveen bij Mala die opgroeide in een orthodox joods gezin in Warschau en mede dankzij haar uiterlijk (blond en blauwe ogen) en haar vloeiende Pools (de meeste orthodoxe Joden spraken enkel Jiddisch) als enige van haar familie de oorlog overleefde. Haar overlevingsverhaal leidde haar onder meer door ghetto’s en bossen, een fabriek, boerderijen en een strafkamp, langs een Duitse geliefde en een nazi-gezin dat haar liefdevol opnam omdat ze dachten dat Mala Volksduitser was.

Als lezer word je nadrukkelijk betrokken in de journalistieke zoektocht van Van Os. Hij laat je meelezen met de boeken die hij leest en neemt je mee in de vele problemen en vraagstukken waar hij tegenaan loopt. 

Door Mala’s verhaal als uitgangspunt te gebruiken en door het bewandelen van wat Van Os zelf ‘vele zijpaden’ noemde, is dit boek geworden wat Van Os voor ogen stond: een groter verhaal over Polen, antisemitisme, nationalisme, identiteit. Al duizelt het je soms van al die zijpaden en de informatiedichtheid; bijna al deze (historische) achtergronden en parallelle verhalen zijn noodzakelijk om het verhaal van Mala beter te begrijpen.

De verhalen en details in dit boek zijn vaak verbijsterend, onthutsend en gruwelijk. Lezen is niet aan te raden vlak voor het slapengaan.

Als lezer word je ook nadrukkelijk betrokken in de journalistieke zoektocht van Van Os. Hij laat je meelezen met de boeken die hij leest en neemt je mee in de vele problemen en vraagstukken waar hij tegenaan loopt. Was bevel wel bevel? Welke rol speelt taal en tijd in herinneringen? Wat zijn speurtocht extra ingewikkeld maakte is dat Mala’s jeugd niet meer bestaat: plaatsnamen veranderden, dorpen verdwenen, grenzen werden verlegd, volkeren met hun talen en dialecten verplaatsten zich. Om over het verdwijnen van het vooroorlogse Joodse leven nog maar te zwijgen.

De verhalen en details in dit boek zijn vaak verbijsterend, onthutsend en gruwelijk. Lezen is niet aan te raden vlak voor het slapengaan. De titel Liever dier dan mens is ontleend aan een kinderversje dat Mala tijdens de oorlog declameerde ter vermaak van toehoorders: Er is maar één ding dat ik niet wil zijn:/ik wil geen mens zijn. 

Aan die zinnen moet je de rest van het boek steeds weer denken. Want het verhaal van de innemende Mala is uiteraard indrukwekkend, maar vooral ook vreselijk tragisch en wreed. Na het overlijden van Mala’s echtgenoot in 2005 schrijft Van Os: ‘Nathan was de eerste naaste die Mala ontzield heeft gezien. De anderen waren verdwenen, opgelost, en lang heeft ze niet kunnen geloven dat ze echt allemaal waren vermoord.’

Brommer op zee Boekenclub

De boekenclub van Brommer op zee behandelt iedere maand een nieuw boek. Een Nederlandse of Vlaamse auteur begeleidt de lezers door middel van opdrachten door zijn of haar roman heen. Deze maand: Liever dier dan mens van Pieter van Os.
► naar de boekenclub