Overleven na 4b

In de aula van scholengemeenschap Were Di in Valkenswaard heerst de intimiderende drukte die een middelbare school kenmerkt. Het is de eerste zomers warme aprildag en een groot deel van de ruim 2500 leerlingen is vandaag met blote benen naar school gekomen.

Bij de receptie staat Anna Woltz te wachten tot ze wordt opgehaald door iemand van de sectie Nederlands. Een docent met warrig haar en een geopend pak bastognekoeken in de hand bezweert haar dat collega Maarten er zo aan komt.

Het is niet overdreven om te stellen dat Anna Woltz een fenomeen is. Toch drommen er geen hysterische meisjes of opdringerige handtekeningenjagers om haar heen, want Anna is geen YouTube-ster, rapper of modevlogger. Ze schrijft boeken. Woltz is zo’n zeldzame jeugdboekenschrijver die niet alleen goed verkoopt, maar ook door beroepslezers geprezen wordt om haar literaire kwaliteiten. Met haar 36 jaar lijkt ze nog betrekkelijk jong, maar haar reputatie is allang gevestigd. In twintig jaar tijd schreef ze 22 boeken. Tussendoor trad ze duizenden keren op in scholen, bibliotheken en op festivals.

Helemaal niet gek dus dat Woltz dit jaar werd gevraagd de Annie M.G. Schmidtlezing uit te spreken. De bedoeling is dat de auteur zijn of haar visie op de stand van de jeugdliteratuur uiteenzet. In de auto op weg naar Valkenswaard wil Woltz nog niks kwijt over de inhoud van haar verhaal, maar ze is in elk geval niet van plan zich aan deze opdracht te houden. ‘Mijn visie is dat er geen stand is. Beurshandelaren, dijkwachters en voetbaltrainers kunnen over een stand spreken, maar wat ik aan literatuur juist fantastisch vind, is dat er geen stand is. Er worden heel veel verschillende boeken geschreven, en dat is precies zoals het moet zijn.’

Er wordt veel gejammerd over het feit dat kinderen niet meer lezen. Toch vertaalt zich dat niet in teruglopende verkoop. Integendeel. Jaarlijks worden meer dan tien miljoen kinderboeken verkocht, 25 procent van alle verkochte boeken. Op de basisschool wordt nog aardig gelezen, maar zodra kinderen in de brugklas komen, neemt het aantal lezers heel snel af.

Vandaag moet Woltz in Valkenswaard een zaal met honderd brugklassers een uur lang zien te boeien. Dat doet ze zonder gebruik te maken van een digibord of andere visuele hulpmiddelen. Uit haar rugzak haalt ze een stapeltje boeken die ze uitstalt op tafel, meer heeft een schrijver niet nodig.

‘Leerkrachten worden vaak een beetje zenuwachtig als ze horen dat ik geen plaatjes of filmpjes laat zien. Ze denken dat het onmogelijk is om een groep kinderen een uur lang te laten luisteren naar iemand die een verhaal vertelt. Zoiets wordt nooit meer van ze gevraagd. Elke les is opgeknipt in losse stukjes uit angst dat kinderen anders niet geboeid blijven. Het nadeel van al die afwisseling is dat ze dus nooit de magie ervaren van samen in totale stilte naar iemand luisteren. Ik vind het belangrijk dat ze de kracht van een verhaal leren kennen, dus het is een heel bewuste keus om het zo te doen.’

Honderd kinderen van twaalf, dertien jaar een uur lang stil laten zitten op de eerste dag van het jaar dat het 25 graden is; Woltz ziet er niet tegenop. ‘Ik heb dit al zo vaak gedaan. Als twee kinderen zitten te klieren, zet ik ze gewoon uit elkaar. Sommige leraren durven dat niet te doen, die hebben kennelijk zo weinig gezag dat ze toch niet luisteren.’

De aanwezige microfoon gebruikt ze niet, een trucje om de toehoorders te dwingen stil te zijn. Er staat niks op papier. Dit verhaal heeft ze immers al veel vaker verteld. Anna Woltz is op scholen een graag geziene gast.

‘Ik kan heel somber worden van alle verhalen over bibliotheken die moeten sluiten, achtstegroepers die met een taalachterstand van de basisschool komen, kinderen die steeds minder lezen. Maar het gekke is dat ik in mijn eigen carrière het tegenovergestelde ervaar: ik verkoop steeds meer boeken, win prijzen, mijn werk wordt verfilmd en door het hele land zitten klassen ademloos naar mijn verhalen te luisteren.’

In Valkenswaard was ze al twee keer eerder. De laatste keer hoogzwanger. Om die reden was er een hoge scheidsrechtersstoel geregeld zodat ze kon zitten en toch haar gehoor kon overzien.

Inmiddels is zoon Benjamin er; een rolmopsje met wangetjes om in te bijten, twee ondertandjes en stralend blauwe ogen. Zijn komst heeft haar ijzeren routine doorbroken. ‘Ik heb al een jaar niet geschreven, dat is nog nooit eerder gebeurd. Maar op dit moment vind ik die baby zoveel fascinerender dan die boeken. Als schrijver heb ik altijd heel bewust het perspectief van het kind gekozen: mijn hoofdpersonen kunnen keihard zijn over hun ouders. In de herfst wil ik weer gaan schrijven, ik hoop dat ik eenmaal achter de computer kan vergeten dat ik nu zelf zo’n irritante moeder ben geworden.’De drang om te schrijven zat er al vroeg in. Als vijftienjarige scholier schreef Woltz een jaar lang columns voor de Volkskrant onder het pseudoniem Rebecca Maart. (Vraag aan de luisterende brugklassers: ‘Weet iemand wat een pseudoniem is?’ ‘Schuilnaam,’ mompelt een jongen achterin. ‘Ja, op internet heet dat een nickname, maar schrijvers noemen dat een pseudoniem.’)

Die stukjes baarden destijds, in 1997, opzien. Toen Woltz op haar eigen Haagse school werd ontmaskerd, had ze een paar weken geen leven meer. Klasgenoten voelden zich verraden. Haar allereerste interview gaf ze als zestienjarig meisje aan de VPRO Gids, een paar maanden nadat op school was uitgelekt wie ze was. Uiteindelijk werden de columns gebundeld in Overleven in 4B, waarmee haar eerste boek een feit was. In Vrij Nederland werd ze vanwege haar ‘sceptische blik, nieuwsgierigheid en autonomie’ vergeleken met Renate Rubinstein.

(tekst loopt door onder kader)

Nu staat ze minstens een keer per week voor de klas om te vertellen hoe ze schrijver is geworden. Dat ze in twee zomervakanties haar eerste jeugdboek schreef en dat haar boeken onder meer in het Sloveens, Ests en Japans vertaald zijn. (‘Hoe lezen ze in Japan? Weet iemand dat?’). Dat klinkt exotisch, maar de mooiste ervaring was om in een New Yorkse boekhandel haar boek Honderd uur nacht te zien liggen.

Ze maakte zo veel selfies met dat boek dat een winkelmedewerker kwam informeren of ze wellicht de auteur was. Waarna ze de hele voorraad mocht signeren en hetzelfde trucje met succes herhaalde in andere boekhandels. Midden in dat verhaal gaat ergens in de zaal vol brugklassers een telefoon over. Woltz valt stil en kijkt streng. ‘Mag die telefoon weg?’

Als het geroezemoes wegsterft, vertelt ze over haar zusje, die traumachirurg is en aan het eind van haar werkdag helemaal blij kan opbellen om te vertellen dat ze die dag een been heeft geamputeerd. Daar moeten deze twaalfjarigen smakelijk om lachen. Haar boek Gips, waarvan de verfilming eind dit jaar als tv-serie bij Zapp te zien zal zijn, schreef ze nadat ze een dag en nacht met haar zusje had meegelopen in het ziekenhuis.

Gips is ook het boek waarvoor ze de Gouden Griffel kreeg. In de auto vertelde ze al hoe belangrijk die bekroning is geweest. ‘Geen enkele prijs in kinderboekenland helpt écht voor de verkoop, met als grote uitzondering de Griffel. Toen ik die won kreeg ik vanuit de gekste hoeken felicitaties: van oude juffen van de basisschool tot mannen met wie ik tien jaar geleden een keer gedatet had.’

Wat ook hielp was dat Honderd uur nacht door het DWDD-boekenpanel werd uitverkoren. ‘Ik zat toevallig te kijken toen plotseling mijn boek onder de tafel vandaan werd gehaald. Daar had ik geen seconde rekening mee gehouden. Diezelfde avond werden er door boekhandels al vijfhonderd exemplaren bijbesteld. Dat is de verkoopdroom van elke schrijver. Toch is dat niet waarom ik boeken schrijf. Ik heb net gehoord dat mijn boek Alaska in Groot-Brittannië zal uitkomen. Het is een vervelend cliché, maar toen ik dat hoorde kreeg ik letterlijk kippenvel.

Voor mij is Engeland toch de heilige graal; ik ben in Londen geboren en veel van mijn lievelingsschrijvers zijn Brits. Jane Austen, Ian McEwan, Philip Pullman, maar ook lievelingsschrijvers uit mijn jeugd: F.H. Burnett van De geheime tuin, Edith Nesbit van De spoorwegkinderen. Britten durven grote verhalen te vertellen; daar zitten ze niet drie weken lang literair te zwijgen in een boerderij maar mogen hoofdpersonen nog echte avonturen beleven.’

Intussen zit op de eerste rij, pal voor Woltz, een sproetig jochie met een rood hoofd en opgeschoren haar te klieren met zijn vriendjes. Dat ze vooraan zitten, is al opvallend, omdat de meeste jongens zo ver mogelijk achterin de zaal zijn gaan zitten, terwijl de meisjes de eerste rijen bezetten.

‘Zou jij willen stoppen met chips eten hier vooraan?’

Grote hilariteit. Na anderhalve minuut zijn ze uitgelachen en kan Woltz verder met haar verhaal over de hulphondenschool waar ze onderzoek deed voor haar boek Alaska.

Kinderen willen, net als veel volwassen lezers trouwens, altijd weten wat echt gebeurd is. Woltz komt aan die behoefte tegemoet, in de hoop dat ze daarna haar boeken zullen lezen. ‘Dan merken ze dat Alaska niet alleen gaat over een adorabele hulphond, maar vooral over een jongen met epilepsie die dolgraag een doodnormale puber wil zijn, en over een meisje dat bang is voor de buitenwereld en niet snapt hoe mensen gewoon maar doorgaan met hun leven, terwijl er verschrikkelijke dingen gebeuren. Dat zijn de thema’s van het boek, maar die ga ik niet schools staan uitleggen. Die moet je langzaam ontdekken terwijl je zelf aan het lezen bent.’

Terwijl Woltz vertelt hoe haar eigen hond ooit weg moest omdat haar zusje allergisch bleek, komt de chipszak weer tevoorschijn. ‘Geef die zak maar hier.’ Het sproetige jochie wordt nog een tintje roder. Uiteindelijk komt een leraar de chips in beslag nemen en is het tijd voor vragen uit de zaal.

Soms komen die niet, heeft Woltz eerder verteld. ‘Vooral bij een grote groep durven ze niet altijd. Dan moet je het geluk hebben dat een populair kind toch een vraag stelt. Dan is het opeens cool om vragen te stellen. Op basisscholen is dat heel anders: op het moment dat ik binnenkom, beginnen ze vaak al te roepen: ik heb twintig vragen! Ik heb al vijf boeken van je gelezen! Op de foto ben je veel mooier dan in het echt!’

Net als al je vooroordelen over ongeïnteresseerde pubers wel zo’n beetje bevestigd zijn, volgt na de lunch de tweede groep. Die blijkt wel voorbereid. Er zijn geen zakken chips en alle mobieltjes staan op stil. In de klas hebben ze Honderd uur nacht gelezen en dat leidt tot veel enthousiasme en goeie vragen. ‘Waarom koos je ervoor de hoofdpersoon smetvrees te geven?’ ‘Hoe zorg je ervoor dat de lezer zich kan inleven in de hoofdpersoon?’ Een verlegen jongen met krullen formuleert alsof hij een ervaren interviewer is. Steeds meer vingers gaan de lucht in.

Nu is de zaal los en is er niet genoeg tijd voor alle vragen. Toch lukt het een groep meisjes na afloop om selfies met Woltz te maken. Het is een beeld waarmee alle somberheid over de toekomst van het boek moeiteloos wordt weggeblazen. In Valkenswaard is de schrijver vandaag een ster.

De boeken van Anna Woltz verschijnen bij uitgeverij Querido.