Guy Delisle maakte boeiende stripromans over zijn verblijf in Jeruzalem, Birma en Noord-Korea. Gegijzeld is het verhaal van Artsen zonder Grenzen-medewerker Christophe André, die in 1997 in de Kaukasus ontvoerd werd.

‘De Canadese animator en stripmaker Guy Delisle (1966) maakt boeiende stripromans over zijn verblijf in conflictgebieden en totalitaire staten. Hij begon hiermee toen hij enkele maanden werkzaam was als supervisor van een animatieserie in de Chinese stad Shenzhen en in Noord-Korea. Later verbleef hij onder meer in Birma en Jeruzalem, omdat zijn vrouw daar werkte voor Artsen zonder Grenzen.

We spreken Delisle op de Stripdagen Haarlem, waar hij dit jaar hoofdgast was. De kracht van Delisles werk zit hem erin dat zijn beeldverhalen een journalistieke insteek hebben, maar tegelijkertijd ook heel persoonlijk zijn. Hij wisselt alledaagse gebeurtenissen af met achtergrondinformatie over het land. In Berichten uit Birma zit een scène waarin de stripmaker de stad doorkruist op zoek naar nieuwe inkt en elders lees je dat inwoners toestemming moeten vragen aan de wijkvertegenwoordigers als ze iemand willen laten logeren. Zo kom je gaandeweg veel te weten over de geschiedenis van die plek en hoe het dagelijks leven daar eruitziet.

Dat Delisle zich in zijn boeken eerlijk en kritisch uitlaat over onfrisse zaken in het gastland heeft wel consequenties. ‘In Noord-Korea zijn ze er niet blij mee. Mij zie je daar niet meer terug, want ze stoppen mensen soms zelfs zonder reden in de gevangenis. Op de strip Jeruzalem kreeg ik vanuit Joodse hoek kritiek, dat heb je al snel als je niet alleen maar zegt dat het een prachtig land is. Maar aangezien dit openlijke kritiek is, kun je die mensen van 
repliek dienen.’  

'Door de herhaling draait de lezer een beetje door, net als Christophe'

Guy Delisle

Vrijheid

Het belangrijkste wat me opviel tijdens mijn reizen was dat je ziet hoeveel vrijheid mensen wel of niet hebben,’ zegt Delisle. ‘In Europa is dit overal ongeveer hetzelfde, maar als je in China bent, merk je dat mensen niet makkelijk het land uit kunnen. Ook worden er heel veel mensen geëxecuteerd. En in Noord-Korea hebben ze geen idee wat er buiten de landsgrenzen gebeurt. Die verschillen in de mate van vrijheid hebben me altijd gefascineerd. Daarom wilde ik Gegijzeld ook maken, want in die situatie bezit je helemaal geen vrijheid meer.’

Gegijzeld is Delisles meest recente boek dat in het Nederlands is verschenen. Hierin vertelt hij het verhaal van Fransman Christophe André, een accountant van Artsen zonder Grenzen die in 1997 tijdens een humanitaire missie in de Kaukasus werd ontvoerd en drie maanden gevangen werd gehouden. Delisle vertelt de gebeurtenissen vanuit het perspectief van de gegijzelde en maakt ons zo deelgenoot van diens angsten en onzekerheden. Delisle: ‘Christophe was alleen en dus helemaal op zichzelf aangewezen. Uren, dagen en weken had hij niets te doen. Hoe hij daarmee omging, fascineerde mij het meest. Hoe overleef je in een situatie waarover je geen controle hebt? Omdat hij zichzelf bevrijdde, is het een goed verhaal. Als hij vrijgelaten was na betaling van losgeld was het minder boeiend geweest.’

Dat zijn hoofdpersonage in de strip overwegend aan een radiator vastgeketend is in dezelfde kamer was de grootste uitdaging voor de tekenaar. ‘Omdat het een waargebeurd verhaal is, heb je voldoende aan de interne monoloog van Christophe. Ik wilde het tijdsverloop laten zien, de monotonie, die slechts doorbroken werd door de paar keer per dag dat hij te eten kreeg en door zijn dagelijkse gang naar de wc. Ik wilde de lezer laten ervaren hoe dat is. Je kunt natuurlijk schrijven dat het twee weken later is en laten zien dat zijn baard is gegroeid, dat hij is afgevallen en wat vuiler is geworden. Maar als lezer  voel je dat niet. Als je de bladzijde nu omslaat, zie je bijna hetzelfde beeld, en op de volgende bladzijde wéér. Door de herhaling draait de lezer een beetje door, net als Christophe.’ 

© Scratch

Model

Normaliter maakt Delisle tijdens zijn verblijf op een bepaalde plek aantekeningen die hij tot strip uitwerkt als hij weer thuis in Frankrijk is. ‘Je kunt niet ter plekke de hele dag zitten te tekenen, want dan maak je verder niets mee om over te vertellen.’ Omdat hij voor Gegijzeld de ervaringen van Christophe André gebruikte, pakte Delisle het anders aan. Vijftien jaar geleden interviewde de tekenaar André een hele middag over zijn gevangenschap, toen alles nog vers in zijn geheugen lag. Het duurde echter heel wat jaren voordat Delisle zich volledig op dit project kon storten. Voor referentiemateriaal kon hij dit keer niet terugvallen op eigen schetsen en foto’s, maar wel op Andrés foto’s van zijn werkplek. Verder kon André er gedetailleerd over vertellen en maakte hij soms schetsen. Delisle gebruikte zichzelf als model. ‘Christophe en ik lijken uiterlijk wel op elkaar. Hij heeft een baard en die liet ik ook groeien tijdens de winter dat ik met het boek bezig was. Ook maakte ik mezelf vast met handboeien, terwijl een vriend daar foto’s van nam. Ik was halfnaakt. Gelukkig kwam toen niemand plotseling de kamer binnen,’ zegt hij glimlachend.

‘Tegenwoordig gaat het goed met Christophe, die nog steeds voor Artsen zonder Grenzen werkt. Hij was erg blij met de strip, want nu kunnen zijn moeder en kinderen ook zien wat er met hem gebeurd is. Misschien werkt het boek ook wel therapeutisch, maar de beste therapie voor Christophe is het feit dat hij ontsnapt is. Hij kwam zelf in actie en won daardoor van zijn ontvoerders. Door de situatie toonde Christophe een daadkracht waarover hij normaliter niet zou hebben beschikt.’