In zijn veertien romans schetst Wallace Stegner een weergaloos beeld van het Amerikaanse Westen. Het in een vertaling verschenen vuistdikke 'Angle of Repose' is een magistraal epos.

Je kunt natuurlijk mopperen over de gestage motregen aan ‘vergeten klassiekers’ die sinds een paar jaar in de boekhandels neerdaalt. (Ja, de term is behoorlijk aan inflatie onderhevig. En nee, dat boeken in de vergetelheid raakten is lang niet altíjd een kwestie van onbenul en desinteresse.) Maar toch kom je dankzij dat gemiezer soms nog steeds schrijvers tegen die je niet graag had gemist.

Schrijvers zoals de Amerikaan Wallace Stegner (1909-1993), bijvoorbeeld.

Twee jaar geleden verscheen diens veertiende en laatste roman Crossing to Safety (1987) in vertaling, onder de titel Wat behouden blijft. En, verdomd: het verhaal van twee echtparen die begin jaren zeventig, tijdens een reünie-in-de-schaduw-van-de-dood in een landhuis in Vermont, terugkijken op een halve eeuw (huwelijks)liefde en vriendschap was een regelrechte openbaring. Kleine, ondramatische levens in zulke haarscherpe momentopnamen neergezet dat je er ademloos over las. Genietend van Stegners prachtige proza, de mengeling van genadeloze eerlijkheid en teder begrip waarmee hij zijn personages de balans liet opmaken.

Een uitstekende introductie, dus. Maar ook een introductie middels een binnen Stegners oeuvre nogal atypisch boek.

Waarom? Volgens zijn bewonderaars kreeg hij als literator ook in eigen land nooit de brede bekendheid die hij verdiende. Een schrijvende milieuactivist werd hij wel genoemd, wat zuinigjes geroemd als oprichter van het creative writing-programma aan Stanford University, waar hij onder anderen Larry McMurtry, Ken Kesey en Raymond Carver begeleidde.

'Het is volkomen duidelijk dat als elke schrijver geboren wordt om één verhaal te vertellen, dit mijn verhaal is.'

Wallace Stegner over 'De fundamenten van ons leven'

magistraal

Maar de reputatie díe Stegner vanaf zijn debuutroman Remembering Laughter (1937) opbouwde, was toch vooral die van ‘The Dean of Western Writers’. De man die een weergaloos beeld schetste van heden en verleden van het Amerikaanse Westen. Liefdevol, maar ontdaan van de goedkope mythes van de cowboyroman, het kritiekloos bewieroken van de pioniers die het ‘land van de onbegrensde mogelijkheden’ veroverden.

Geweldig nieuws, daarom, dat nu ook zijn Angle of Repose (1971) als De fundamenten van ons leven is vertaald. Het boek waarover hij zelf zei: ‘Het is volkomen duidelijk dat als elke schrijver geboren wordt om één verhaal te vertellen, dit mijn verhaal is.’ Het boek waarvoor hij destijds een Pulitzer Prize ontving en dat ondanks de lichte controverse die het aankleeft nog altijd een magistraal epos is.

Tekst loopt verder onder de afbeelding.

'Voor dit boek ontving hij destijds een Pulitzer Prize en nog altijd is het een magistraal epos.'

Dirk-Jan Arensman

© Eniko Polgar / Unsplash

Een complexe raamvertelling is het, waarin de gepensioneerde historicus Lyman Ward, door ziekte deels verlamd en vervreemd geraakt van zijn overspelige vrouw, zich in de zomer van 1970 terugtrekt om, op basis van brieven en andere geschriften, het levensverhaal van zijn grootouders te reconstrueren. Van Susan Burling Ward, een illustratrice die een eeuw eerder het mondaine stadsleven van New York achter zich liet, om met haar echtgenoot, de ambitieuze mijningenieur Oliver, een zwervend bestaan te leiden in ruige nederzettingen in Californië, Colorado, Idaho en Mexico.

Susan, vaak eenzaam achterblijvend in blokhutten, schrijft smachtende brieven aan een hartsvriendin Augusta, terwijl ze wanhopig probeert een warm gezinsleven te bevechten én aan de literaire oostkust successen viert met haar tekeningen en beschrijvingen van haar nieuwe thuis. Oliver jaagt ondertussen zijn eigen dromen na: dromen van rijkdom, van water brengen naar droge vlaktes en ze vruchtbaar maken.

smetje

Het overbekende verhaal achter de kreet ‘Go West, youg man!’, zou je denken. Dat de roman veel meer en veel rijker werd, is te danken aan Stegners wortels, kennis en talenten.

Zijn wortels, omdat hij, in 1909 geboren op een boerderij in Iowa, het dolende prairieleven kende. Omdat het verhaal van Susan en Oliver ook een versie van dat van zijn ouders was: zijn moeder een eenvoudige ‘nestbouwster’ die hem de liefde voor lezen bijbracht, zijn vader de rauwdouwerige fortuinzoeker die hen als steevast mislukkende boer of eigenaar van illegale plattelandskroegen van hot naar haar sleepte. (Een voor hem onbegrijpelijke, fascinerende relatie.)

Zijn kennis, omdat hij zich als schrijver en academicus een levenlang verdiepte in de geschiedenis, natuur én literatuur van al die schitterende, onherbergzame plekken van zijn jeugd. (Zo schreef hij de klassieke biografie Beyond the Hundredth Meridian (1954) over geoloog John Wesley Powell (1838-1902), die de Colorado River onderzocht en als eerste Europeaan de Grand Canyon doorkuiste, en was hij een kenner van de negentiende-eeuwse ‘regionale schrijvers’.)

En zijn stilistische en psychologische gaven? Die zorgden ervoor dat hij het verleden van binnenuit kon beschrijven én verbinden met het (of althans zíjn) heden.

Tekst loopt verder onder de afbeelding.

© Mary Hallock Foote

Illustratie door Mary Hallock Foote, de dame waar Stegner zijn vrouwelijke hoofdpersonage grotendeels op baseerde.

In ruim 700 romanpagina’s komt dat allemaal bij elkaar. De landschapsbeschrijvingen zinderen van beeldende poëzie. De historische personages zijn gelaagd en levensecht. (Susan sterk en onafhankelijk, maar ook een beetje een snob wanneer ze hardop wenst dat haar man wat succesvoller en beschaafder was; Oliver een zwijgzame, koppige, harde werker die uiteindelijk te fatsoenlijk is om te slagen in een omgeving vol uitbuiting en moordende concurrentie.) En hun geschiedenis, dat van een onwaarschijnlijk echtpaar dat ondanks alles wél standhield, krijgt nog extra urgentie omdat Lyman Ward het gebruikt als spiegel voor zijn eigen tijd en instortende huwelijk. 

O ja, die eerder genoemde controverse nog… Die draaide om het feit dat Stegner zijn vrouwelijke hoofdpersonage grotendeels baseerde op de nogal obscure Mary Hallock Foote (1847-1938), uit wier correspondentie hij enkele passages soms letterlijk citeerde; met toestemming van een kleindochter, die hem vanwege de vrijheden die hij zich wilde veroorloven uitdrukkelijk vroeg die (inspiratie)bron niet te vermelden.

Dat hij die laatste wens inwilligde, was achteraf op z’n minst onhandig, aangezien de onvermijdelijke beschuldiging die volgde (‘Plagiaat!’) een smetje op zijn meesterwerk bleef. Maar, ach, de ironie ervan heeft ook wel wat: een ‘vergeten klassieker’ waarin af en toe de stem van een nog veel vergetener schrijfster klinkt.

Wallace Stegner: De fundamenten van ons leven (oorspr. Angle of Repose, vertaling Rob Kuitenbrouwer en Frank Lekens)
(uitgeverij Lebowski)