A.F.Th. van der Heijdens nieuwe roman Kwaadschiks is een ‘satelliet-deel’ van zijn grote cyclus De tandeloze tijd. Startpunt is de moord op de Amstelveense agente Gabriëlle Cevat in 2008.

Bij aanvang van zijn requiemroman Tonio ligt schrijver Adri van der Heijden in zijn bed te genieten van ‘een uiterst aangenaam uitstel.’ Het is een vroege zondagochtend, de volgende dag zal een nieuw ‘honderd dagen schema’ ingaan, een aaneengesloten periode van honderd werkdagen die tot de voltooiing van zijn roman Kwaadschiks zal moeten leiden.

Dan gaat de bel. Voor de deur staan twee agenten, met het noodlottige nieuws dat Van der Heijdens zoon Tonio in het ziekenhuis vecht voor zijn leven. De honderd dagen schrijven worden 365 dagen van rouw, pijn, leven in een roes. Kwaadschiks gaat aan de kant, de schrijver stort zich met een haast maniakale drift op Tonio, het eerbetoon aan zijn overleden zoon dat een jaar later inderdaad verschijnt.

Zes jaar na het overlijden van Tonio presenteert Van der Heijden Kwaadschiks alsnog. Hoewel hij enkele weken geleden de pensioengerechtigde leeftijd bereikte, bewijst hij nog maar eens dat zijn werklust na de dood van zijn zoon ongebroken is. Misschien zelfs nog is toegenomen, in het besef dat het allemaal opeens afgelopen kan zijn.

Kwaadschiks begon met een bericht in de krant. ‘Misschien is mijn talent wel dat ik de mythe in de actualiteit kan zien,’ heeft A.F.Th. van der Heijden ooit gezegd. Zoals hij de dood van kraker Hans Kok verwerkte in Advocaat van de hanen, de dood van Ajax-hooligan Carlo Picornie in zijn cyclus-in-ontwikkeling Homo duplex en de moord op Louis Sévèke in de nog te verschijnen roman De vondeling – zo prikkelde ook de moord op de agente Gabriëlle Cevat ogenblikkelijk Van der Heijdens verbeelding.

waanideeën

De Amstelveense Cevat werd in 2008 doodgeschoten door een man die het niet kon verkroppen dat zijn vrouw hem verlaten had. Toen hij zijn ex niet bij haar ouders thuis aantrof, zette hij koers naar haar eigen woonhuis. Onderweg hield agente Cevat, die op dat moment in burger was, hem staande voor een routinecontrole. De man aarzelde geen moment en schoot haar van dichtbij dood.

Voor Kwaadschiks is Van der Heijden in het hoofd van deze schutter gekropen en heeft hij zich afgevraagd hoe iemand zozeer in de greep kan komen van zijn eigen waanideeën. Als antwoord op die vraag verwijst hij naar het romantische idee van de ‘Liebestod’. Deze versmelting van liefde en dood is genoemd naar de laatste acte uit Wagners Tristan en Isolde, waarin de beide geliefden uit de titel ervoor kiezen om elkaar te volgen in de dood. Bij Van der Heijden is het reclameman Nico Dorlas die besluit om samen met zijn ex-vriendin Desy ten onder te gaan.

Kwaadschiks is een nieuw deel in Van der Heijdens romancyclus De tandeloze tijd. Maar nieuwe avonturen van de familie Egberts, van Flix en Thjum en Zwanet en al die andere vertrouwde namen uit de reeks zijn er niet in te vinden. Wel is advocaat Ernst Quispel, de dipsomane advocaat uit Advocaat van de hanen, een van de protagonisten. A.F.Th. van der Heijden spreekt in zo’n geval liever van ‘een satelliet-deel’ van De tandeloze tijd.
Niettemin, qua vorm sluit Kwaadschiks goed aan bij de cyclus: geworteld in de actualiteit, maar breed uitwaaierend, doorspekt met kleine essayistische en filosofische uitstapjes. Een spannend moordmysterie evenzeer als een gelaagde, psychologische roman.

croissant

Het is een van de populaire mythen rond AFTh. Toen hij werkte aan Het schervengericht zou zijn toenmalige Querido-redacteur Sander Blom iedere ochtend een croissantje hebben langsgebracht bij Van der Heijden. Blom: ‘Inderdaad stond ik een jaar lang iedere ochtend om negen uur bij Adri op de stoep. Dan bespraken we de voortgang van zijn boek. Aan het eind van de middag kwam ik de oogst van die dag ophalen. Maar croissantjes hebben we bij mijn weten nooit gegeten. Adri at meestal een kom muesli met kwark.’

film

De laatste tijd is het werk van Van der Heijden nogal en vogue onder filmregisseurs. Vlak achter elkaar werden De helleveeg en Tonio verfilmd, en met succes. Mocht Kwaadschiks ook die weg gaan, dan is acteur Pierre Bokma de vanzelfsprekende vertolker van Ernst Quispel. Hij deed dit ook al in de verfilming van Advocaat van de hanen. Toen moest hij nog erg wennen aan het medium film, maar met zijn hoofdrol in Tonio heeft Bokma bewezen dat hij zich intussen zeer thuis voelt op het witte doek.

In NRC Handelsblad vertelde Bokma dat het de zwaarste rol uit zijn carrière was geweest. Het werken aan Tonio had hem ‘laten ruiken’ aan de grootst denkbare verschrikking. ‘Ik weet niet of dat de klap minder maakt, als het zou gebeuren. Maar ik weet nu wel dat er daan het einde van dat hele proces maar twee opties zijn: of zelf de dood kiezen, of zin weten te vinden in dat vreselijke ongeluk. Er is niets anders. Adri lukt dat.’

dikke boeken

Kwaadschiks is, met een omvang van 1296 pagina’s (de gebonden uitvoering telt zelfs 1406 pagina's), geen bescheiden roman. Is het AFTh’s dikste? Het Schervengericht telde 1056 pagina’s. Maar het derde deel van De Tandeloze Tijd was met 1424 pagina’s nog net iets dikker. Omdat zo’n omvang bij gebruik van normaal romanpapier niet meer in één band kan worden ingebonden, viel dat deel echter uiteen in twee boeken: Het hof van barmhartigheid (deel 3, eerste boek: 656 pagina’s) en Onder het plaveisel het moeras (deel 3, tweede boek: 768 pagina’s).

Het verwijt dat hij ‘te dikke boeken’ zou schrijven, pareerde Van der Heijden eloquent in zijn essay Kruis en kraai: ‘De roep om zuinigheid qua taal te betrachten wordt bij uitstek gehoord in een land als Nederland, dat zich laat regeren door z’n economie. (…) Het is een kenmerk van ons taalgebied, dat niet voor niets nooit een Nobelprijs voor literatuur toeviel, om “omvangrijk” met “wijdlopig” of “oeverloos” te verwarren.’

schrijversechtpaar

Mirjam Rotenstreich, echtgenote van Adri van der Heijden, is ook romanschrijver. In haar meest recente roman, De stalkster, wilde ze wegblijven bij de dood van Tonio. Toen ze haar redacteur vertelde dat ze daarin was geslaagd, zei die: ‘Het centrale thema is: hoe ver ga je om een geliefde dode tot leven te wekken. Maar het boek zou niet over Tonio gaan?’

kroegtijger

Vele jaren was Van der Heijden een habitué in een select aantal hoofdstedelijke etablissementen, café’s Welling en De Zwart voorop. Die laatste kroeg op het Spui vereeuwigde hij in zijn roman Asbestemming als Café De Z. Tegenwoordig wordt hij er nog zelden gezien. De barman (die naamloos wil blijven): ‘Vroeger was hij hier vaste klant, zeker twee, drie avonden per week. Sowieso altijd op vrijdag. Maar sinds een jaar of vijf zien we hem nog maar hoogst zelden.’ Overigens is De Zwart nog altijd in trek bij journalisten en schrijvers, haast hij zich erbij te zeggen.

mozart

Als hij schrijft, staat er op Van der Heijdens werkverdieping altijd klassieke muziek aan. Buurman Kluun (Komt een vrouw bij de dokter) zal er af en toe van hebben kunnen meegenieten. In een interview zei hij: ‘Mijn buurman AFTh van der Heijden is een echte schrijver, de Mozart van de literatuur. Ik niet, ik ben de Stones.’

cycli

Hoe zat het ook weer? A.F.Th. van der Heijden publiceerde tussen 1983 tot 1996 zeven romans en novellen die gezamenlijk de romancyclus De Tandeloze Tijd vormen. Daarna begon Van der Heijden aan een nieuwe cyclus die hij Homo Duplex doopte. Tot op heden verschenen daarin twee romans, het nulde deel De Movo-tapes en Het schervengericht, waarvan de positie in de reeks in een later stadium door de auteur bepaald zal worden. De novelle Drijfzand koloniseren is een ‘tussendeel’ van diezelfde reeks. Met de in 2015 verschenen roman De helleveeg keerde Van der Heijden terug naar De Tandeloze Tijd. Ook Kwaadschiks is een nieuw deel in deze cyclus.