de grote vpro gids literaire boekenquiz 2016

samengesteld door Christoph Buchwald ,

Onder het motto ‘Was ich noch zu sagen hätte...’ is het thema van de Boekenweek – en van VPRO’s Literaire Boekenquiz – dit jaar: Duitsland.

Een goede Duitse boekenquiz kon natuurlijk alleen door een geboren Duitser gemaakt worden. Christoph Buchwald, uitgever bij Cossee en auteur van Gute Nacht, Freunde – Duitsland in vijfentwintig boeken, zette zich enthousiast aan deze taak.

Buchwald beperkte zich daarbij niet tot het werk van klassieke Duitstalige schrijvers als Goethe, Mann en Böll, maar maakte van de gelegenheid gebruik om ook minder bekende auteurs onder de aandacht te brengen.

Bild-Zeitung, de RAF, de Wende en Zappa, Buchwald spaziert door tal van verrassende zijpaden in zijn quiz. Die is trouwens bepaald niet mals, maar geef toe: u zou niet anders willen. Zet uw tanden dus voor de verandering maar eens in Hugo von Hofmannsthal, Paul Heyse, Peter Chotjewitz en Anna Gmeyner.

Wie benieuwd is naar wat Buchwald nog meer te vertellen heeft over de Duitse literatuur, bekijkt de uitzending van VPRO Boeken.

De uitslag van de Boekenquiz vindt u hier.

de vragen

1

Welke klassieke Duitse roman leidde er in de negentiende eeuw toe dat de (gele) kniebroek bijzonder hip werd?
a. Lotte in Weimar
b. Die Leiden des jungen Werthers
c. Der Stechlin
d. Der Schimmelreiter

2

Welke beroemde Duitse novelle begint met een advertentie waarin een dame van adel ‘met de allerbeste reputatie’ die desondanks ‘in omstandigheden is geraakt’ de verwekker van het kind vraagt zich bij haar te melden?
a. Frau Jenny Treibel
b. Das Fräulein von Scuderi
c. Die Marquise von O.
d. Die hässliche Herzogin

3

Een Duitse schrijver, dichter, toneelschrijver en historisch onderzoeker schreef een historisch drama dat door de nazi’s werd verboden omdat het publiek bij de zin ‘Sire, geben Sie Gedankenfreiheit!’ steeds hevig applaudisseerde. Hoe heet het personage dat vrijheid van denken eist?
a. Marquis von Posa
b. Wallenstein
c. Götz von Berlichingen
d. Willhelm Tell

4

 In Goethes Faust stelt Gretchen aan Faust – die verliefd op haar is – een moeilijke en ernstige vraag. Sindsdien heet zo’n vraag een Gretchenfrage. Hoe luidt die vraag?
a. Was willst du mit dem Dolche, sprich? (Wat wil je met deze dolk, zeg?)
b. Wo hast du deine Ehre gelassen? (Hoe zit het met je eergevoel?)
c. Wie hast du’s mit der Religion? (Hoe denk je over religie?)
d. Weißt du denn, was Liebe ist? (Weet je wel wat liefde is?)

 

 

5

Lang voordat de productie van kleding naar Azië werd verplaatst, kwamen kleermakers in Duitsland in opstand tegen de dreigende werkloosheid. Een toneelstuk daarover wordt in 1892 door de Berlijnse hoofdcommissaris van politie verboden. Hoe heet dit gevaarlijke drama?
a. Vor Sonnenaufgang (Voor zonsopgang)
b. Kleider machen Leute (Kleren maken de man)
c. Die Weber (De wevers)
d. Ich hab es getragen sieben Jahr (Ik heb het zeven jaar gedragen)

 

6

In mei 1940 vond een aantal Duitse auteurs in Allert de Lange en Emmanuel Querido twee Amsterdamse uitgevers die hun boeken (zelfs in het Duits) publiceerden. Welke auteur hoort niet in dit rijtje thuis?
a. Stefan Zweig
b. Irmgard Keun
c. Joseph Roth
d. Anna Gmeyner

7

De Faust-mythe is een van de grote thema’s in literatuur, toneel en muziek. Welke kunstenaar kreeg vanwege zijn Faust enorme ruzie met de cultuurbonzen in de ddr, omdat hij zich vergreep ‘aan ons klassieke nationale erfgoed.’
a. Ulrich Plenzdorf
b. Christa Wolf
c. Hanns Eisler
d. Arnold Zweig

 

 

 

8

Voor Frank Zappa is Faust niet alleen een van de grote Europese mythes, maar ook een tijdloos verhaal. Wat vraagt een ‘beetje gewone’ Faust volgens een Zappa-song van de Duivel?
a. Dirty love
b. Titties ’n’ beer
c. Baby take your teeth out
d. G-spot tornado

9

Ook schrijver Wolfgang Koeppen kreeg ruzie in de ddr, en er werd zelfs overwogen om zijn roman De dood in Rome te verbieden. De laatste zin ‘De kranten meldden nog diezelfde avond Judejahns dood, die door de omstandigheden wereldnieuws geworden was, dat echter niemand schokte.’ is een parafrase op de laatste zin van een ander beroemd literair werk. Van wie?
a. Alfred Döblin
b. Karl Kraus
c. Klaus Mann
d. Thomas Mann

10

De vijfde verfilming van Hans Fallada’s roman Jeder stirbt für sich allein (Alleen in Berlijn) ging onlangs in première. Welke beroemde actrice (zie foto) speelde in de derde adaptie arbeidersvrouw Anna Quangel?
a. Marlene Dietrich
b. Hanna Schygulla
c. Asta Nielsen
d. Hildegard Knef

11

De Nobelprijswinnaar voor literatuur is altijd moeilijk te voorspellen en de rij van vooraanstaande schrijvers die hem niet hebben gekregen, reikt van Italo Calvino tot Philip Roth en van Anton Tsjechov tot António Lobo Antunes. Welke Duitstalige auteur kreeg hem nooit?
a. Günter Grass
b. Heinrich Böll
c. Franz Kafka
d. Paul Heyse

12

Over de Berlijnse Muur, de ddr en die Wende zijn veel interessante romans verschenen. Wie was na de val van de Muur de eerste die er een serieus literair boek over schreef?
a. Ingo Schulze: Simple Stories
b. Eugen Ruge: In tijden van afnemend licht
c. Uwe Tellkamp: De toren
d. Michael Kumpfmüller:t Lotgevallen van een beddenverkoper

 

13

‘Iemand moest kwaad van Josef K. hebben gesproken, want zonder dat hij iets slechts had gedaan, werd hij op een ochtend gearresteerd.’ Met die beroemde zin begint Kafka’s verhaal Het proces over de bankemployé Josef K. die op de ochtend van zijn dertigste verjaardag wordt gearresteerd in het pension waar hij woont. Hoe heet zijn hospita?
a. Fräulein Bürstner
b. Frau Grubach
c. Leni
d. Felice Bauer

14

Voor de oorlog was het bij sommige Duitse uitgeverijen mode om schrijvers op het boekomslag met een tekening te portretteren in plaats van met een foto. Van welke schrijver is het portret links?
a. Franz Werfel
b. Hans Fallada
c. Bertolt Brecht
d. Erich Maria Remarque

 

 

15

Over de uitgebreide familie Mann zijn vele boeken geschreven. Welke van de vier genoemde Manns is geen zoon of dochter van Thomas en Katia?
a. Heinrich
b. Klaus
c. Monika
d. Golo

 

 

 

 

16

Dochter Erika heeft Thomas Mann onder druk gezet om zich publiekelijk tegen de nazi’s uit te spreken. Waar staat Erika Mann op familiefoto hiernaast?
a. uiterst links
b. uiterst rechts
c. bij Katia op schoot
d. tweede van rechts

17

Eerder dan zijn vader hield Klaus Mann zich al met het Faust-thema bezig. In 1936 publiceerde hij een roman over een acteur die als duivel in Goethes Faust opzien baarde en die van Goebbels persoonlijk bescherming kreeg. Die acteur heet:
a. Veit Harlan
b. Gustaf Gründgens
c. Louis Trenker
d. Heinrich George

18

Er zijn altijd weer schrijvers die voor een pseudoniem kiezen. Welke van de vier auteurs heeft nooit onder zijn geboortenaam gepubliceerd?
a. Hugo von Hofmannsthal
b. Uwe Timm
c. Hans Fallada
d. Robert Musil

 

 

19

Hermann Hesse was in de roerige jaren zeventig een veelgelezen schrijver. Welke Hesse-roman gebruikte de rockgroep op de foto voor zijn naam?
a. Demian
b. Siddharta
c. Klingsor’s laatste zomer
d. De steppewolf

20

Meestal is het boek beter dan de film, maar er bestaan ook romanverfilmingen die niet alleen heel goed zijn, maar die bioscoopbezoekers zelfs aan het lezen van de verfilmde roman hebben gekregen. Welke van de volgende vier romans is nog niet verfilmd?
a. Kat en muis van Günter Grass
b. Jozef en zijn broers van Thomas Mann
c. Biljarten om half tien van Heinrich Böll
d. De muur van Marlen Haushofer

21

In juni 1936 bevinden Stefan Zweig en Joseph Roth, al decennialang verbonden door een hechte maar ongelijke vriendschap, zich in Oostende tussen vluchtelingen en vakantiegangers. De situatie verandert als een mooie jonge schrijfster arriveert en een van de twee heren onsterfelijk verliefd op haar wordt. Hoe heet deze knappe dame?
a. Irmgard Keun
b. Vicki Baum
c. Annette Kolb
d. Elisabeth Langgässer

22

In veel romans speelt Berlijn een belangrijke rol. Welke auteur schreef een roman die genoemd is naar een Berlijns plein?
a. Heimito von Doderer
b. Julia Frank
c. Julie Zeh
d. Alfred Döblin

 

 

 

23

Zoals u misschien weet is de braadworst bij de oosterburen een heilig cultuur- en erfgoed. Het verhaal van de ontdekking van een variant van de braadworst is te lezen in een roman met een nietsverhullende titel. Welke Duitse schrijver schreef deze roman?
a. Uwe Herms
b. Uwe Timm
c. Uwe Seeler
d. Uwe Tellkamp

 

 

24

In Kristine Bilkaus onlangs verschenen roman De gelukkigen schetst de schrijfster het beeld van een generatie die in (relatieve) welvaart is opgegroeid, maar nu geconfronteerd wordt met een wereld waarin een vaste baan en een veilig bestaan niet langer vanzelfsprekend zijn. Omdat Isabell geen baan kan vinden, ruimt ze de verstofte elektronicawinkel van haar overleden schoonouders leeg. Daar staat een gigantische voorraad:
a. transistorradio’s
b. mixers
c. toasters
d. soldeerbouten

25

Lutz Seilers roman Kruso, die in 2015 de prestigieuze Deutsche Buchpreis kreeg, vertelt het verhaal van een stel ddr-dropouts op een eiland in de Oostzee. Ze werken er in restaurant Der Klausner en beleven daar het einde van de ddr. Hoe heet het eiland?
a. Sylt
b. Rügen
c. Hiddensee
d. Norderney

 

 

 

26

Gymnasiast Tsjik woont in een van de torenflats in Berlijn-Hellersdorf. In de zomervakantie haalt hij zijn schoolvriend af met een ‘geleende’ auto waarna het tweetal, zonder rijbewijs of landkaart, begint aan een tocht over het Duitse platteland. In wat voor auto rijden zij door het graafschap Mark Brandenburg?
a. een grijs-witte Trabant Diesel
b. een lichtblauwe Lada Niva
c. een zwarte Wartburg
d. een beschilderde vw-bus

27

Op de foto rechts een scène uit een verfilming van een roman van Heinrich Böll. Hoe heet Bölls bestseller met deze scène?
a. Biljarten om half tien
b. De trein kwam op tijd
c. De verloren eer van Katharina Blum
d. Meningen van een clown

28

Tijdens een demonstratie in 1967 tegen de sjah van Perzië werd student Benno Ohnesorg door een politieagent doodgeschoten. Conservatieve media begonnen hierop een genadeloze hetze tegen alles wat liberaal of links was. Veel vooraanstaande schrijvers, onder wie Hans Magnus Enzensberger, Heinrich Böll, Martin Walser en Günter Grass, verklaarden nooit meer voor deze media te willen schrijven en begonnen een groots opgezette campagne. Hoe luidde de leus van deze campagne?
a. Weg mit Bild!
b. Enteignet Springer!
c. Freie Presse! Springer, halt die Fresse!
d. Keine Macht für niemand!   

29

Eenzelfde hetze begon toen een Joodse dichter zijn anti-Vietnamgedichten publiceerde, waarna hij door Bild-Zeitung werd afgeschilderd als ‘raf-Sympathisant’. Desondanks werden zijn dichtbundels bestsellers met oplagen van meer dan honderdduizend exemplaren. Wie was deze dichter?
a. Peter-Paul Zahl
b. Erich Fried
c. Rolf Dieter Brinkmann
d. Peter O. Chotjewitz

 

 

30

In 1976 werd Wolf Biermann wegens kritiek op ‘zijn staat’ uit de ddr ausgebürgert. Zijn West-Berlijnse uitgever mocht niet meer over land door de ddr reizen en moest altijd het vliegtuig nemen. Hoe heet deze uitgever, die ook Kafka-specialist is?
a. Peter Suhrkamp
b. Arno Spitz
c. Gerhard Steidl
d. Klaus Wagenbach

de uitslag

Al een paar dagen na verschijning van de traditionele VPRO Gids Literaire Boekenquiz kwamen de eerste antwoorden binnen. Dat deed het ergste vrezen.

door Katja de Bruin

En inderdaad, nooit eerder werd zo massaal ingezonden. Veel te makkelijk, luidde de onverbiddelijke conclusie van enkele oudgedienden, onder wie Wim Veerman, die vorig jaar won. Onder de 356 inzenders waren opvallend veel exotisch klinkende namen, zoals Claus Miethe, Ulrike Rehm, Christine Schlingloff, Sylke Vothknecht, Beate Reinheimer en Erika Wiechmann.

Veel deelnemers namen zich voor vaker Duitse literatuur te lezen, waarmee quizsamensteller Christoph Buchwald zijn doel heeft bereikt.

Vraag 6 was niet helder geformuleerd. Zowel de datering (mei 1940) als het begrip ‘Duitse schrijvers’ zaaide verwarring. Buchwald wilde Stefan Zweig als antwoord horen, maar dat was een Oostenrijker, zoals diverse inzenders terecht opmerkten. Irmgard Keun was de enige Duitse auteur in het rijtje, maar zij was ook al het antwoord op vraag 21. We hebben alle antwoorden op deze vraag goed gerekend.

Tweede struikelblok vormde vraag 24. Buchwald heeft het over ‘een gigantische voorraad’ van bepaalde artikelen in de elektronicawinkel uit Kristine Bilkau’s De gelukkigen. Veel quizzers schaften het boek aan, om tot de ontdekking te komen dat er geen sprake is van een gigantische voorraad van wat dan ook. Frustratie alom. Buchwald liet desgevraagd weten dat ‘de toasters in mijn herinnering duidelijker aanwezig waren dan bij het herlezen’ (in de Nederlandse vertaling zijn het ‘broodroosters’ geworden). Ook bij deze vraag rekenen we gewoon alle antwoorden goed.
Daarmee komen we dit jaar op een recordaantal van 118 foutloze inzenders. Ook wel eens leuk, voor de verandering.

Winnaar is A. Hermans uit Rosmalen. Hij/zij mag naar Berlijn. Marie Herpers, Andrea Denkinger, Katrui ten Barge, S. Feiner-Valkier en A. Louwen krijgen een boek van Christoph Buchwald.

De antwoorden:
1 B, 2 C, 3 A, 4 C, 5 C, 6 A, 7 C, 8 B, 9 D, 10 D, 11 C, 12 A, 13 B, 14 B, 15 A, 16 B, 17 B, 18 C, 19 D, 20 B, 21 A, 22 D, 23 B, 24 C, 25 C, 26 B, 27 C, 28 B, 29 B, 30 D.