Een intieme, menselijke roman schrijven over actuele zaken, dat was de taak die Owen Sheers zich had gesteld. Het resultaat is een adembenemende roman die op het moment suprème een fysieke reactie weet op te roepen.

‘De gebeurtenis die al hun levens veranderde, vond plaats op een zaterdagmiddag in juni, vlak nadat Michael Turner – veronderstellend dat het huis van de Nelsons leeg was – via hun achterdeur naar binnen liep.’

Kijk, dat is nou een beginzin die smaakt naar meer. Een man die een huis binnengaat waarvan hij denkt dat er niemand is. Het was dit beeld dat zomaar ineens het hoofd van Owen Sheers binnendrong, toen hij jaren geleden, na een optreden op Crossing Border, in een shuttlebus op Schiphol zat te wachten op meer passagiers. ‘Dit boek is dus eigenlijk in Nederland geboren,’ zegt Sheers, die op deze herfstmiddag net een stortbui heeft getrotseerd om een wandeling langs de Amsterdamse grachten te maken. Hij blijft er monter onder, want hij is wel wat gewend op dit gebied, hij woont namelijk in Wales.

Sheers is hier vanwege zijn nieuwe roman: Ik zag een man. Een roman die de potentie heeft uit te groeien tot een bestseller. Spannend, actueel en prachtig geschreven. Een boek waarin de ondergang van Lehman Brothers een plek heeft naast de drone-oorlog in Pakistan, maar waarin het eerst en vooral draait om universele emoties als liefde, rouw, schuld en boete.

Een boek ook waarover je eigenlijk beter zo weinig mogelijk kunt weten, des te harder komt de stomp in je maag aan als je pagina 174 bereikt. Deze argeloze lezer wilde op een avond in bed nog even gauw het hoofdstuk uitlezen en lag vervolgens urenlang met bonkend hart wakker. Want Sheers slaagde erin iets te bereiken wat maar weinig schrijvers lukt: een fysieke reactie uitlokken.

We gaan dus proberen u ervan te overtuigen dat u dit boek moet lezen, zonder al te veel prijs te geven over de inhoud. Geen gemakkelijke opgave, maar misschien helpt het om te weten dat verschillende recensenten Sheers vergeleken met Ian McEwan. Dat is nogal wat. Maar na wat bescheiden plichtplegingen, erkent Sheers dat hij zelf ook wel snapt waarom die vergelijking wordt gemaakt: ‘In de tijd dat Ian McEwan zich ontwikkelde als schrijver, ontwikkelde ik mij als lezer. Ik ben dus met hem opgegroeid. Hij is een schrijver die doet wat ik ook ambieer. Hij combineert een mooie, zorgvuldige stijl met een spannend verhaal. In Engeland wordt het begrip pageturner bijna een vies woord gevonden. Literaire romans mogen vooral geen pageturners heten. Ik heb recensenten gesproken die zich verontschuldigden voor het feit dat ze mijn roman een pageturner noemden, terwijl ik daar natuurlijk alleen maar blij om ben. Maar wat ik vooral bewonder in McEwan is dat zijn romans altijd moreel complex zijn. Dat is iets wat ik ook nastreef, dus ik ben heel blij met die vergelijking.’

Drone-aanval

Ik zag een man ontleent zijn titel aan een spookachtig rijmpje van Hugh Mearns. In de Nederlandse vertaling rijmt het niet, waardoor het iets van zijn lading verliest:

Gisteren zag ik op de trap

Een man die er niet was.

Ook vandaag was hij er niet,

Ik wou, ik wou dat hij vertrok.

Het boek begint dus met Michael die een huis binnengaat. Hij is de man om wie het draait. Tergend langzaam komen we er via flashbacks achter wat hij in dat huis doet. Deze Michael is nog maar kort getrouwd met oorlogsverslaggever Caroline als zij omkomt bij een drone-aanval in Pakistan. Omdat alles in hun cottage in Wales aan haar herinnert, verhuist hij naar Londen. Al gauw sluit hij vriendschap met zijn nieuwe buren, Josh en Samantha, en hun twee dochtertjes. De joviale Josh verdient goed geld bij Lehman Brothers. We schrijven 2008.

En dan is er nog Daniel, de dronepiloot die vanaf de luchtmachtbasis in de woestijn van Nevada op de knop drukt waarmee hij het lot van Caroline bezegelt.

Drie mannen wier lot met elkaar verweven raakt door verdriet, verlies en schuld. Je zou kunnen zeggen dat Ik zag een man een studie in mannenverdriet is. Sheers: ‘Ik wilde graag schrijven over mannen in een huiselijke omgeving. Ik was ook geïnteresseerd in de vraag hoe geweld kan voortkomen uit liefde. Daniel was gevechtspiloot in Afghanistan en Irak, maar kiest ervoor om dronepiloot te worden omdat hij meer tijd met zijn kinderen wil doorbrengen. Hij wil zijn gezinsleven beschermen, maar elke avond brengt hij die oorlog mee naar huis.’

Ontmenselijken

Wie zijn kennis over drones vooral uit het laatste seizoen van Homeland heeft opgedaan, steekt van Sheers wel het een en ander op. Zonder onnodig technisch te worden, legt hij haarfijn uit hoe zo’n aanval wordt uitgevoerd. Dat 13.000 kilometer verderop iemand achter de knoppen ziet hoe twee Pakistaanse jongetjes op een gammele fiets net op het verkeerde moment de hoek omkomen.

‘Het klinkt ongelofelijk, maar Amerikaanse lezers mailden me dat ze geen idee hadden dat dit gebeurde,’ zegt Sheers. ‘Een van de thema’s in het boek is ons verlangen naar een geglobaliseerde wereld waarin conflicten zich buiten het zicht van het electoraat afspelen. Er wordt gesproken over onbemande vluchten, maar die drones zijn helemaal niet onbemand. Er kijken zoveel mensen mee. Er wordt geprobeerd deze technologische manier van oorlog voeren te ontmenselijken en dat is heel gevaarlijk. Over de manier waarop drones worden ingezet, ben ik veel te weten gekomen dankzij een aantal klokkenluiders, maar toen ik toevallig in New York moest zijn, ben ik toch naar Las Vegas gevlogen om zelf te gaan kijken. Tot mijn verbazing bleek die basis vlak naast de snelweg te liggen. Je ziet die drones daar gewoon opstijgen en landen. Ik kreeg natuurlijk geen toegang tot de basis zelf, maar ik heb een hele tijd aan de bar van het casino ernaast gezeten om mensen af te luisteren die net klaar waren met hun dienst. Snippers daarvan zijn in het boek terecht gekomen.’

Actueel

Sheers is een literaire duizendpoot. Hij interviewde tientallen Britse soldaten die gewond terugkeerden uit Afghanistan. Hun ervaringen verwerkte hij in een succesvolle theaterproductie waar publiek op af komt dat normaal nooit een theater van binnen ziet. Als geboren Welshman was hij een jaar lang writer in residence bij het rugbyteam van Wales, waarover hij vervolgens schreef. Hij schreef en presenteerde de bbc-serie A Poet’s Guide to Britain en maakte een documentaire over Dylan Thomas. Zijn poëzie is veelvuldig bekroond en zijn vorige roman, waarin D-Day mislukt en Wales door de nazi’s wordt bezet, werd in 2011 verfilmd. Natuurlijk schreef hij zelf het scenario.

Tijd dus voor iets wat Owen Sheers nog nooit eerder had gedaan: een roman die zich in het heden afspeelt en waarin de actualiteit op de achtergrond meespeelt.

‘Actuele literatuur is schaars. Schrijven over het heden gebeurt betrekkelijk weinig, ik ken maar weinig Engelse schrijvers die zich eraan wagen. Er waren een paar recensenten die zeiden: o, hij heeft er een paar drones ingestopt zodat het actueel lijkt. Dat gaf mij het gevoel dat het een beetje werd afgedaan als een trucje. Alsof ik niet werkelijk vragen opwerp. Mijn ambitie was om een heel intieme, menselijke roman te schrijven waarin actuele, urgente zaken ook een rol spelen. Er zit, en ik spreek nu als iemand die historische fictie heeft geschreven, een zekere veiligheid in het schrijven over het verleden. Je kunt lekker research doen en mensen weten bovendien toch vaak niet precies hoe het zat. Toch leek het mij heerlijk om een actueel boek te schrijven, om nu eens niet te hoeven uitzoeken hoe mensen precies leefden in 1941. Ik hoefde alleen maar naar buiten te kijken. Ik kon de kamer zonder problemen inrichten. Maar het bleek veel moeilijker om goed over het heden te schrijven omdat iedereen erin leeft.’

Hartkloppingen

Het lijkt nu alsof Ik zag een man een politieke roman is vol maatschappijkritiek, maar dat is helemaal niet zo. Ook lezers die geen notie hebben van de bankencrisis of de oorlog in Afghanistan zullen dit boek met ingehouden adem lezen, want het grootste drama voltrekt zich achter de voordeur van mensen zoals wij.

Die hartkloppingen na dat ene bepalende moment in het boek doen hem zichtbaar veel genoegen.

‘Ik ben zeer geïnteresseerd in die fysieke reactie op een tekst. Hoe is het mogelijk dat je mensen kunt laten huilen of lachen, alleen door 26 letters op een pagina te rangschikken? Als schrijver streef ik daar natuurlijk naar, maar je weet nooit of het werkt. Je moet op je instinct vertrouwen. Andrew Motion zei een keer tegen me dat ik iets te veel houd van aanzwellende violen.’ Hij lacht er hartelijk om.

Hoe reageerde hij op die opmerking? ‘Ik zei: sod it, I am!’

Owen Sheers: Ik zag een man (oorspr. I Saw a Man, vertaling Inge de Heer, uitgever Ambo/Anthos)

meer van de vpro gids