Voor iemand die nog maar vier boeken schreef, heeft Jhumpa Lahiri (1967) een uitzonderlijke literaire status. Niet alleen critici prijzen haar de hemel in vanwege haar elegante, ingetogen stijl, ook door lezers wordt ze op handen gedragen.
Sinds ze in 1999 debuteerde met de verhalenbundel Een tijdelijk ongemak, waarvan alleen al in de VS meer dan 600.000 exemplaren werden verkocht en waarmee ze de Pulitzer prijs won, verschenen er een roman en nog een verhalenbundel. Al die boeken worden bevolkt door Indiase immigranten, die een leven in Amerika proberen op te bouwen. Net zoals haar eigen ouders dat in de jaren zeventig deden. Lahiri werd geboren in Engeland, maar verhuisde al jong naar Amerika. Haar ouders komen uit Calcutta. Zelf woont ze alweer ruim een jaar met haar gezin in Rome. Sindsdien leest, schrijft en droomt ze in het Italiaans.
Op foto’s oogt Lahiri als een Bollywoodfilmster, met haar prachtige hertenogen en ravenzwarte haar, maar op deze grauwe herfstmiddag in Amsterdam is die glamour ver te zoeken. Ze is tenger, op het magere af, en heeft zich ondanks de loeiende radiator in een wollen omslagdoek gewikkeld. Zichtbaar vermoeid werkt ze een lange reeks interviews af.
We moeten het hebben over The Lowland, haar nieuwe roman, die in de Nederlandse vertaling Twee broers heet. Het is lastig om over dit boek te praten zonder essentiële plotwendingen te verraden. De roman beslaat een periode van meer dan vijftig jaar en speelt zich zowel in Calcutta als op Rhode Island af, de plek waar Lahiri zelf opgroeide. Haar vader was bibliothecaris aan de universiteit die in deze roman als decor fungeert.
Getekend
Het verhaal begint eind jaren zestig in een buitenwijk van Calcutta, waar de broers Subhash en Udayan opgroeien. De opstandige Udayan raakt in de ban van de communistische activisten die het land naar maoïstisch model willen hervormen, terwijl de brave Subhash in Amerika gaat studeren. Als hij hoort dat zijn broer is doodgeschoten, keert hij terug naar zijn ouderlijk huis, waar hij ziet hoe de zwangere weduwe van Udayan door zijn ouders stelselmatig wordt genegeerd. Subhash trouwt met deze Gauri, en neemt haar mee naar Amerika. Daarmee ontsnapt ze aan een uitzichtloos leven, maar dat blijkt geen garantie voor een gelukkig huwelijk.
Lahiri maakte het zichzelf niet gemakkelijk met haar ambitie om de lezer mee te voeren naar het India van de jaren zestig. Veel liefhebbers van haar werk zullen niet bovenmatig geïnteresseerd zijn in de politieke verwikkelingen die leiden tot de dood van Udayan. Het grootste deel van het boek gaat echter over de verhouding tussen drie eenzame mensen die elk op hun eigen manier getekend zijn door de dood van Udayan. Lahiri torste het idee voor dit boek al vijftien jaar met zich mee, en het voelt als een bevrijding dat het nu eindelijk geschreven is: ‘Wat het zo moeilijk maakte, was dat ik niet wist wat voor verhaal er moest komen uit het kleine stukje geschiedenis dat me jaren heeft achtervolgd. Een executie van twee broers, heel jong nog, die plaatsvond vlakbij het huis van mijn grootouders, in de jaren zeventig. Toen ik dat verhaal hoorde, werd ik er enorm door geraakt. Ik wilde weten waarom het gebeurd was, maar ik zag nog geen verhaal. Twee broers worden gedood voor de ogen van hun ouders. Schokkend, afschuwelijk, tragisch. Maar wat gebeurt er daarna? Dat wist ik heel lang niet. Het kostte veel tijd om de personages te creëren die me uiteindelijk leidden naar het verhaal.’
Boodschappen
In dat verhaal wordt maar één broer gedood. Subhash is de broer die overleeft, Gauri de weduwe die met haar zwager trouwt en Bela de dochter die opgroeit zonder te weten wie haar echte vader is. Deze levens volgen we decennialang, en het is in de tekening van hun alledaagse bezigheden dat het talent van Lahiri het best tot zijn recht komt. We staan in de keuken van het flatje op de universiteitscampus toe te kijken hoe de intellectueel ge frustreerde Gauri steentjes uit de linzen zoekt. Een deur verderop gluren we mee met Subhash die wacht tot zijn dochtertje in slaap valt. Er worden boodschappen gedaan, strandwandelingen gemaakt, boeken gelezen. Een Amerikaanse lezer vatte de essentie van The Lowland op Twitter doeltreffend samen: ‘One of the bravest books I’ve ever read. No tricks, no jokes, just life.’
‘Grote, dramatische gebeurtenissen vind je niet in mijn boek. Er zit een zekere alledaagsheid in. Sommige mensen zullen dat saai vinden, anderen houden er juist van. De laatste keer dat ik in Amsterdam was, tien jaar geleden, zag ik schilderijen van heel gewone dingen, zoals een stuk fruit. Iets wat je elke dag ziet. Er is niks dramatisch aan. Geen scènes uit de Bijbel, of uit de mythologie. Niet de kunst waardoor ik in Rome word omringd. Het is gewoon de alledaagsheid van het leven die geëerd en gevierd wordt door heel lang en nauwkeurig naar iets te kijken. Mijn werk hoort thuis in die categorie. Ik kijk niet verder dan die gewone dingen, die zijn al complex genoeg. Ik zou het trouwens ook niet kunnen. We hebben allemaal onze beperkingen.’
In 'The Lowland' ('Twee broers') van Jhumpa Lahiri volgen we de levens van drie mensen die elk op hun eigen manier getekend zijn door de dood van hun broer, echtgenoot en
vader. ‘Ik kijk niet verder dan de gewone dingen, die zijn al complex genoeg.’
Jeroen van Kan interviewde Jhumpa Lahiri in VPRO's De Avonden.