Er is een heel stuwmeer aan boeken die wachten op een herontdekking, zei ik tegen Wim Brands, die net het bijna vergeten boek 'Stoner' van John Willams had besproken op de radio. Welke dan? 'Der grüne Heinrich' bijvoorbeeld, van Gottfried Keller.

Het boek is geschreven als een autobiografie. Een nog niet zo heel oude man beschrijft zijn leven tot dan toe. Een niet zo heel opmerkelijk leven overigens. De Duitse schrijver Hermann Hesse schreef in 1917 een essay over Der grüne Heinrich warin hij zich afvraagt wat het boek zo bijzonder maakt. Er komt geen 'verbluffend origineel wereldbeeld' uit naar voren, 'de stof is die van een doorsnee leven waarin zich weinig voordoet' en ook in de vorm valt weinig te bespeuren waar we nu nog opgewonden van kunnen raken. Ondanks dat zullen weinigen die de roman lezen Der grüne Heinrich onverschillig weg kunnen leggen. Volgens Hesse behoort de hoofdpersoon van het boek thuis in de rij Wilhelm Meister (Goethe) en Don Quichot (Cervantes). Het decor is onmiskenbaar dat van de tijd waarin Keller leefde, maar de hoofdpersoon maakt zich daar los van. We leren een mens kennen.

 

Heinrich Lee, de hoofdpersoon, wordt De Groene Heinrich genoemd omdat zijn kinderkleren waren vervaardigd uit het uniform van zijn overleden vader. Hij groeit op in tamelijk armoedige omstandigheden, wordt van school gestuurd en besluit landschapsschilder te worden. Hij leert twee vrouwen kennen op wie hij allebei verliefd wordt: onderwijzersdochter Anna, van zijn eigen leeftijd, en Judith, een ongeveer dertigjarige weduwe. Anna is lief en onschuldig en wekt vooral romantische gevoelens bij hem op, de verleidelijke Judith daarentegen prikkelt zijn zinnen meer dan zijn zin voor romantiek. Volgens W.G. Sebald behoort de passage waarin Heinrich en Judith zich aan elkaar overgeven tot de mooiste in de wereldliteratruur. In zijn onlangs vertaalde bundel Logies in een landhuis bevindt zich een heel mooi hoofdstuk over Keller.

 

Het is lang geleden dat ik Der grüne Heinrich las, maar het is me altijd blijven verbazen dat het buiten het Duitse taalgebied zo onbekend is gebleven. Het is één van de belangijkste Bildungsromans die er in het Duits zijn geschreven. Het decor is antiek, de maatschappelijke verhoudingen ook, maar die mens, die Heinrich, die is van alle tijden...