Wat de 68-jarige Jules Deelder de wereld met zijn gedichten en proza heeft willen geven en wat de diepere betekenis in zijn werk is – het zijn vragen waarop de Rotterdammer ontploft. ‘Pleur op met je halfzachte gezeik!’
Regisseur Bob Visser doet nog een verwoede poging tot een inhoudelijk antwoord, in de scène die de eindmontage niet zal halen: ‘Je wilt de wereld toch iets meegeven?’ Kansloos. ‘Er is geen diepere Deelder. Zeg maar: ik ben op zoek geweest maar kon hem niet vinden.’ Niet verwonderlijk dat we in documentaire Het leven als Deelder weinig wijzer worden wat betreft de zielenroerselen van Neerlands markantste dichter. Jazz. Rotterdam. Drugs. Tweede Wereldoorlog. Al Deelders stokpaardjes komen voorbij in een verder prachtige sfeertekening. Maar niets nieuws, geen blik in zijn ziel. ‘Over de grote dingen van het leven praat je niet.’
Waarom niet?
‘Respect. Liefde. Iedereen neemt zulke woorden te pas en te onpas in de mond. Maar iedere keer als ze worden genoemd, betekenen ze minder. Mensen zeggen: jij bent mijn vriend. Slaan elkaar op de schouder. Ik vind: als het er is, praat je er niet over. Dat is overbodig, want je weet het. Er zijn dingen die onuitgesproken moeten blijven, anders treed er inflatie op.’
Deelder laat zich makkelijk interviewen, een afspraak is via zijn dochter Ari snel gemaakt. Hij is klein en slank, wat postuur betreft een onopvallende verschijning. Toch komt hij met présence het café binnen; gesoigneerd, met glimmende ‘angeklatschte haare,’ stil en in zichzelf gekeerd. Hij geeft geen hand, doet niet aan smalltalk. Ter zake. Als het gesprek op gang is, ontpopt hij zich als aimabel man. Zolang het maar niet over innerlijke emoties gaat.
Wanneer ik iemand interview, wil ik hem een beetje leren kennen.
‘Door te praten kun je elkaar beter leren kennen, zeker.’
Hoe kan dat als je het over de belangrijke dingen van het leven niet mag hebben?
‘Ik zeg niet dat je het er niet over mag hebben. Ik kom alleen weinig mensen tegen die er op een goede manier over praten. Iedereen lult tegenwoordig maar over zijn hele handel. Ik wantrouw dat. Het is vals, een façade. De scheiding van je partner ga je toch niet op tafel leggen? Als je het er zo moeilijk mee hebt, ga je er niet tegenover heel Nederland over praten. Alles is eigendom geworden van het volk. Het geeft bekende Nederlanders het gevoel dat ze belangrijk zijn. Het is niets vergeleken met het wereldleed; alleen maar zelfbeklag en exploitatie van emoties. Emotie! Een rotwoord. Dat betekent toch niks? Je kunt het net zo goed bloempot noemen.’
Het is de eerste week van januari als het gesprek met Deelder plaatsvindt; in de eindejaarsbijlagen van de dagbladen is net de vis verpakt: dikke interviewkaternen over de scheidingen, burn-outs en zielenroerselen van politici en ander bekend volk. Iedereen legt gewillig zijn hele hebben en houden op tafel. ‘Emo-cultuur,’ vindt Deelder. Hij haat het. ‘Een burn-out hebben, dat is de mode. Jan Lul heeft nog nooit wat meegemaakt, maar heeft wel een burn-out. Doe mij een lol. Kanker hebben overwonnen, staat ook goed op je cv.’ Refererend aan het boek Diepere lagen van zijn vriend Bart Chabot: ‘Klote als je kanker krijgt, maar om daar een boek over te schrijven: nee! Ik weet trouwens niet eens wie mijn dokter is. De ziekteverzekeringen hebben aan mij een goeie. Ik betaal braaf, maar maak er nooit gebruik van. Je kunt beter niet in handen komen van de medische industrie, zoals het overgrote deel van mijn generatie. Ik moet er niet aan denken alleen maar voor leeftijdgenoten op treden. Doelgroep Omroep MAX. MAX heeft mij trouwens gevraagd voor een uitzending. Not my cup of tea, heb ik netjes teruggeschreven. Rot op.’
Gelukkig maar, want in de interviews van Omroep MAX passeert het hele leven. Heel wat ‘halfzacht gezeik’.
‘Daar kan ik niet tegen. Pleurt op. De oppervlakte is prima. Je kunt het beter over de kleine zaken hebben. Vaak schuilen daar juist grote dingen achter. Trouwens, iedereen die elkaar humorloos nalult over al die emoties – dat is pas vervlakking. Mensen kunnen niet meer overdrachtelijk of ironisch denken, alles wordt letterlijk genomen. Het is één grote grauwsluier. Er wordt ook altijd gezegd dat het om je innerlijk gaat, en niet om het uiterlijk. Onzin. Op deze aardkloot neemt je ziel onder invloed van de hier geldende wetten van het universum een bepaalde vorm aan. Ik kleed me in kleren waarin ik me gemakkelijk voel, dat heeft niks met imago te maken. Zwart kleedt lekker af.’
Heeft u nogal nodig.
‘Mijn generatiegenoten nemen allemaal in omvang toe. Ik heb daar geen last van. Ik doe er niks aan en ik laat er niks voor. Kijk, als je niet vreet, ga je dood. Ik hoef ook geen honger te hebben om te eten. Lekker met elkaar aan tafel zitten en dan ouwehoeren. Niet over grote zaken, maar juist over kleine dingen. Het zijn de lulgesprekken die mensen dichterbij elkaar brengen. Maar de Deelder achter de Deelder? Ik haat dat geouwehoer.’
Wil u uzelf er bewust mee mystificeren?
‘Ik schrijf gedichten. Daar moeten de mensen het mee doen.’
Ik geloof niet dat er geen diepere Deelder is.
‘Bij mij binnen is het donker, buiten schijnt het licht. De bewuste mens houdt het oog niet naar binnen gericht, doch naar buiten, naar de oneindige periferie. Alles wat op straat gebeurt is interessant. Ik leef in real time, doe niks met de digitale wereld. Sommige mensen komen nooit meer buiten en twitteren over dat ze niet kunnen schijten of dat ze aan de dunne zijn. Wat interesseert mij die navelstaarderij? Als je wat te weten wilt komen, moet je de straat op. Daar kom je mensen tegen. De waarnemer neemt voor waar wat hij waarneemt.’
Je kunt met dezelfde argumentatie zeggen: wat interesseert het een ander dat u een mooie jas in Duitsland hebt gezien en daar in twintig pagina’s naar toe reist? Uit die trivia bestaat uw proza.
‘Maar het is tenminste goed en mooi opgeschreven. Kwaliteit. Kwaliteit wordt tegenwoordig als de pest gemeden. Er zit verschil tussen iets opschrijven en iets goed opschrijven. Boeken worden steeds maar dikker. Uitgevers zien liever iemand binnenkomen met een telefoonboek onder z’n arm dan met een gedicht van twee pagina’s.’
Schrijft u daarom bewust korte verhalen?
‘Ik onderga het leven niet als een roman met een plot. Als je om je heen kijkt, zie je een grote chaos waar schijnbaar geen verbanden zijn, maar waar je er soms toch eentje ontdekt wanneer je een van de vele verhaallijntjes volgt. Je moet er niet veel over nadenken; denken wordt zwaar overschat. Je hebt een inzicht: flits. Zo is het met Einstein ook gegaan. Flits: een conclusie. Daarna ga je erover nadenken, zie je verbanden en maak je het kloppend. Begint eer zij bezint – en niet andersom.’
Het ene wc-tegeltje na de andere rolt uit zijn mond. Halverwege Deelders betoog vraag je je af in hoeverre het nog gaat over de zojuist gestelde vraag. Bewust raffinement om mensen buiten de deur te houden? Het blijft onduidelijk of Deelder een zorgvuldig gestileerd imago neerzet of dat dit de werkelijke Deelder is: oppervlakkig, lichtvoetig en levensgenietend. Of bedoelt hij met ‘binnen is het donker’ dat er een duistere ziel in hem huist waar je niet bij in de buurt wil komen, hijzelf evenmin? Het blijft mysterieus. Eén ding is wat de Rotterdamse schrijver en dichter betreft zeker: ‘We hebben allemaal een onvervulbaar verlangen, een gat. Dat is motor die ons voortdrijft. Als je tevreden bent, hoef je niks meer. In de motor moet steeds weer nieuwe brandstof. Je moet zorgen dat je niet blasé wordt, dat is het begin van het einde. Komend weekend speel ik met De Deeldeliers in Den Helder. Daar kijk ik naar uit. On the road met de jongens, lekker dollen met elkaar – dat is nu net zo leuk als dertig jaar geleden. Spelen voor een publiek: dat is nou communiceren. Ook al zegt de zaal niks terug, je bent in dialoog. Er treedt iets samenzweerderigs en vertrouwelijks op. Daar heb je veel meer aan dan aan slap geouwehoer.’
Vandaag in Holland Doc: Mijn leven als Deelder. Om 23.00 uur op Nederland 2.
Vraag dichter, schrijver en Rotterdams nachtburgemeester Jules Deelder niet naar de grote dingen des levens, en zeker niet naar zijn gevoelsleven. Emocultuur – hij doet hij er niet aan mee: ‘Er is geen diepere Deelder.’