Olga en Miep: soulsisters #5 (slot)

< Lees terug

De oplettende lezer heeft uit de brief begrepen dat Miep in het geheim gevraagd was voor het PEN International-bestuur, juist omdat ze zo in the picture stond in Tsjechië en daarom niet verdacht was. In Nederland was men daardoor wél achterdochtig tegenover haar. Ze gold er als ‘salon-communiste’. Maar voor haar werkzaamheden in Tsjechië was dat handig, want zo kreeg ze veel vrijheid.

Miep zorgde voor geld en faciliteiten voor dissidente schrijvers. Maar het geld van de PEN was niet bedoeld voor jeugdliteratuur. Daarom betaalde ze vertalers en schrijvers van kinderboeken uit eigen zak.

Miep ziet Tsjechië niet als arm land, en maakt zich nu nog druk om dat vooroordeel van de Nederlanders. ‘Dat ze in de rij stonden bij de winkel betekende niet dat ze honger leden, dat was discipline. Alles was strak geregeld. En ik kwam altijd kilo's aan in Tsjechië! Juist die vooroordelen moesten we in de jeugdliteratuur onderuit halen. Om het beeld van het Oosten te verbeteren.’

Ook kan Miep de censuur in het Tsjechië van voor '89 relativeren. In Nederland mocht en mag je immers ook niet alles schrijven wat je wil. ‘Want het past niet bij de doelgroep zeggen de uitgevers, of anders verkoopt het niet, of wil de Bible Belt het niet hebben. Bij ons in het westen is de commercie de censuur! In Tsjechië moest men wat soepeler zijn in de vertaling, misschien synoniemen zoeken, zodat een boek er toch kon komen. Maar wat is uiteindelijk het verschil?’

Vrij zijn 
Olga was altijd aan het vertalen. Ze sneed de boeken in dunne stukjes van enkele pagina’s en nam die in haar handtasje mee, samen met een schriftje waarin ze de vertaling noteerde. Ze vertaalde in de tram, in het park, of zelfs in de rij voor een winkel. Maar ze schreef zelf nooit een boek. Tot de jaren na de bevrijding, toen ze met Gevaarlijk geheim (1993) en Doorgeefgeschenk (1994) kwam.

Olga kon prachtig schrijven en had ook veel om over te schrijven. Gevaarlijk geheim bijvoorbeeld gaat over haar eigen ervaring: ‘dat de gebraden haantjes je in het Westen ook niet de mond in vlogen’, zo drukt Miep het uit. Mensen die gevlucht waren naar Nederland werden vaak doodgezwegen in hun eigen land, en hadden het moeilijk. Daar schreef Olga over. Het was het laatste wat ze in haar loopbaan heeft gedaan. Vrijheid betekende voor haar te kunnen schrijven wat ze wilde na jaren van onzichtbaarheid.

Toen Hongarije de grens ging openzetten voor vluchtelingen, zag Miep deze aankomen in Praag. Hangend uit het venster dacht ze: ‘jullie vergeten één ding, straks is de bezetting voorbij, maar deze haatgevoelens blijven. En nu denk ik: kijk in Ierland en Engeland, in Egypte, in Saoedi-Arabië. Ze zijn er alleen maar op uit elkaar de keel af te snijden.’

Misschien zijn haatgevoelens van alle tijden, maar de leescultuur werd na ’89 zeker anders. De mensen lazen niet meer, ze gingen Amerikaanse films kijken. Naar het buitenland reizen werd makkelijker. Hans ging veel vaker naar Nederland. In begin jaren ’90 ging Miep voor het laatst naar Praag. En Olga wenste niet meer te reizen, wilde niet meer naar Nederland. Ze kreeg slechte ogen, maar klaagde nooit.

Een grijs muisje: was ze dat eigenlijk wel ooit? ‘Muizen zijn het beste soort proefdieren, voor het welzijn van de mensen.’ Olga is beproefd geweest. Maar net als een proefdier zorgde ze voor oplossingen. Dat was Olga's sterke kant. Ze was betrokken, hielp haar leerlingen aan een baan. Ze vertaalde meer dan tachtig Nederlandse boeken. Een Koninklijke onderscheiding wilde ze eerst niet accepteren. Maar Miep zei tegen haar: ‘je doet niets anders dan geven, maar je geeft mensen nooit de kans om jou iets te geven. Na zoveel werk voor een land gedaan te hebben, mag je iets terugkrijgen.’

Zo hielp Miep haar soulsister in te zien dat ze vrij was om trots te zijn op zichzelf.