Olga en Miep: soulsisters #4

< Lees terug

Een gevierde en erkende Westerse schrijfster, die hier officieel vertaald werd. Ze telefoneerde nooit van ons huis, maar buiten van een telefooncel, en daarna verdween ze voor een paar uurtjes en kwam weer - heel opvallend - terug. We vermoedden veel, maar ze hield ons - beter wetend - erbuiten. Al die tijd heeft ze vanuit Nederland de financiële hulp aan onze dissidente schrijvers hierheen gebracht. Voor haar was het heel gewoon - bij al haar ongewoonheid.

In al die jaren werden hier haar boeken in vertaling gretig gelezen. Ook dat was in de grijsheid van die tijd een enorme steun. In moeilijke tijden leest men als bezeten, in de tijd van de vrije markteconomie en erkende democratie kijkt men televisie. Ze wist wat literatuur in die tijd betekende, ook dat was een deel van haar strategie.

Er waren echter ook andere Nederlandse schrijvers - bijvoorbeeld Carmiggelt - die zichzelf in die tijd erg dapper vonden, omdat ze het als een verzetsdaad beschouwden dat ze de toestemming voor vertaling van hun werk achter het IJzeren Gordijn weigerden en daardoor de mensen de mogelijkheid tot lezen ontnamen. Het is - het was - hun goed recht. Maar toch, maar toch... Door zo'n embargo zijn veel boeken nooit vertaald, nooit uitgegeven, nooit door gretige lezers gelezen. Maar de schrijver kon zich heel dapper en voldaan voelen want hij had een verzetsdaad gepleegd. Niet dat ik het hun - na jaren - kwalijk neem. Maar toch. Een culturele boycot is altijd een hachelijke zaak. Het regime - welk regime dan ook - is daardoor niet aan het wankelen gebracht, de gewone mensen die toch al in de val zitten, worden daardoor nog geïsoleerder. Het is een bittere ervaring zich buitengesloten en in de steek gelaten te voelen.

Nieuwe jonge schrijvers vragen nu de aandacht van nieuwe jonge vertalers, gesteund door Nederlandse instanties, want zonder financiële steun wordt nu eenmaal niet vertaald en uitgegeven. Zonder de steun van de Nederlandse Taalunie komen ook geen docenten uit Nederland naar onze universiteiten. Maar in de afgelopen veertig jaar waren er toch intellectuelen die wél kwamen, vaak op eigen houtje, zonder steun en bemiddeling. Ze schrokken niet terug voor de proceduren met visa's en stempels en ze negeerden het IJzeren Gordijn. De lijst zou lang (en toch te kort) zijn. Wie waren dat, onder meer? Jacob Presser, Nicolette Mout, Marco Fondse, Herman Verhaar, Eep Franken, Wim Hazeu, Jos Wilmots, Klaus Beekman, Arjan van Leuvensteijn, Bert Decorte, Roland Willemyns.

Hun bezoeken, hun lezingen, hun gesprekken, hun hier vertaalde boeken (en ook de boeken die ze stuurden ook al wisten ze dat ze nóóit vertaald zouden kunnen worden, maar wel een plaatsje zouden krijgen in de studiebibliotheek van de faculteit), hun brieven, kortom hun bestaan was een enorme steun. Ze beschouwden de miljoenen mensen die hier al die tijd woonden niet als melaats en de Hoge Pieten konden hun gewoon gestolen worden. Het ging hun om de mensen.

Die Nederlanders en Belgen waren in mijn ogen heel dapper, ook al dreigde hun geen echt gevaar, alleen het gevaar dat ze in hun eigen vrije landen soms met de nek aangekeken werden of soms in de belangstelling van de BVD kwamen te staan, omdat ze ónze landen bezochten. Het waren geen cowboys met strohoeden diep over de wenkbrauwen getrokken, geen mensen die op avontuur uit waren, geen gerenomeerde communistenvreters, het waren gewoon vrienden.

Hulde aan hen.'

Wie je helden zijn zegt iets over wie jij bent. Olga zou zichzelf nooit op een voetstuk plaatsen, maar deze brief spreekt voor haar.

Lees hier het slot van deze serie, over vooroordelen en over vrijheid.