Op 7 november stierf Olga Krijtova, Neerlandica in Tsjechië. Ze vertaalde meer dan 80 Nederlandse boeken in het Tsjechisch in een tijd waarin buitenlandse vertalingen in het Oostblok niet hartelijk werden ontvangen. Schrijfster Miep Diekmann vertelt ons elke dag van deze werkweek hoe ze samen streden voor de vrijheid van het woord.

Miep Diekmann, bij die naam gaat misschien nog wel een belletje rinkelen. Ze is de schrijfster van jeugdboeken als De boten van Brakkeput, En de groeten van Elio, Marijn bij de lorredraaiers en de boeken over Hannes en Kaatje en won belangrijke prijzen als de Nederlandse Staatsprijs voor kinder- en jeugdliteratuur. Ook Olga's man Hans Krijt heeft in de belangstelling gestaan, en was onderwerp van meerdere documentaires vanwege zijn bijzondere status als naar Tsjechië gevlucht Nederlands deserteur, die niet met rust werd gelaten door zowel door de Tsjechische als de Nederlandse veiligheidsdienst.

Maar wie kent in Nederland de naam van Olga Krijtova? Niet voor niks won zij de Martinus Nijhoff Prijs, de NLPVF-vertaalprijs én werd ze benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Naussau. Ik zocht de 88-jarige Miep op in haar woning in de duinen van Scheveningen, waar ze me vertelde over Olga en hoe het was om in tijden van Sovjetoverheersing Westerse boeken te promoten. Olga's zoon Krystof, net terug van de begrafenis in Praag, was er ook en bracht mooie foto's voor me mee.

Achterdocht
Miep, de verteller van dit verhaal, kwam in 1966 voor het eerst in aanraking met de jeugdliteratuur uit Tsjechië. Ze werkte voor de Haagse Courant, waar ze veel vrijheid kreeg om te schrijven wat ze wilde. Als journalist ging ze naar een congres in Zwitserland over jeugdliteratuur in het Oost- en Westblok. Dat was een bijzonder initiatief, want er was destijds een grote achterdocht ten opzichte van Oost-Europa. Toch ging ze, want ze vond dat jeugdliteratuur iets van over de grenzen was. Het kweken van een vijandbeeld hoort niet in kinderboeken thuis. En jeugdliteratuur is een ontdekkingsreis voor kinderen die de wereld om zich heen aan het verkennen zijn, dat maakt het van een cruciaal belang.

Op dit congres, een West-Duits initiatief, werd ze in een interview toch weer gevraagd hoe ze het in haar hoofd haalde om samen te werken met mensen uit het Oostblok ‘waar de schrijvers gevangen gezet worden, het regime alleen maar opgehemeld wordt en verder mag er niks in de boeken staan.’ Toen is ze boos geworden en uit het interview weggelopen. Op deze manier kwam er geen enkele samenwerking tot stand, vond ze.

Het leverde haar de bewondering op van de Tsjechische vakmensen (‘het waren eigenlijk de dissidenten van die tijd. Wel allemaal marxisten hoor, op een keurige manier’), die haar nadien uitnodigden om langs te komen in Praag. Het was het begin van een jarenlange betrokkenheid van Miep Diekmann met de Tsjechische literatuur.

Deze kwestie – en het gold ook andersom, in Tsjechië was men achterdochtig ten opzichte van het Westen – is veelzeggend over het onbegrip die ze in haar actieve jaren in Praag moest overwinnen. Het over en weer vertalen van Nederlandse en Tsjechische literatuur was geen vanzelfsprekendheid. 95% van de Tsjechische literatuur moest namelijk in dienst staan van de staat. 5% maar mocht bestaan uit vertaald werk vanuit de rest van de wereld, waar de Nederlandse literatuur dus maar een klein onderdeel van kon uitmaken.

Dit terwijl de vertaalde literatuur toch zo gretig aftrek vond bij de Tsjechen. Miep heeft ze uren in de rij zien staan voor haar boeken. De Nederlandse literatuur had de sfeer van openheid en dialoog, en juist deze eerlijke reflectie op de tijd was in Tsjechië erg welkom. Het samen verspreiden van de Nederlandse literatuur heeft Miep tot soulsister gemaakt van Olga Krijtova.

Lees morgen meer over Olga en onder welke druk zij moest werken. Was Olga een grijs muisje, zoals Miep werd verteld toen ze voor het eerst over haar hoorde?

Miep Diekmann kennen we als schrijfster van tientallen kinderboeken. Ze probeerde altijd vastgeroeste opvattingen te doorbreken: zo ook het vijandbeeld tussen Oost en West.

Olga Krijtova heeft de Nederlandse literatuur in Tsjechië voor iedereen toegankelijk gemaakt in een tijd waarin dit niet vanzelfsprekend was. Ruim een halve eeuw vertaalde ze boeken en was ze docente in de Nederlandse letterkunde in Praag.

Op 7 november overleed Olga op 82-jarige leeftijd. Miep vertelt hun bijzondere verhaal. Deel 1/5.