Lijstjes en ik staan op gespannen voet met elkaar. Het ontbreekt me aan een talent voor klassementen. Wat zegt dat over mij als lezer, dat ik onvermogend ben om een hiërarchie aan te brengen?

De laatste loot aan de klassementenstam is het lijstje dat je geacht wordt op Facebook aan te leggen. Hoewel, dat klinkt alsof er dwang in het spel is. Spel is er wel, maar dwang allerminst. Het moet altijd leuk blijven, zoals ook is af te lezen aan de door een anonieme Facebooker geformuleerde opdracht:
 
‘Rules: In your status line, list 10 books that moved you (not to be confused with books that you moved). Don’t take more than a few minutes; don’t think too hard. They don’t have to be great works, just the ones that have touched you.’
 
Boeken die je geraakt hebben. Niet al te lang nadenken. Daar dient zich het eerste probleem al aan: mijn hoofd denkt graag te lang na, over alles, dus ook over een futiel lijstje als dit. De keten aan gedachtensprongen die in gang wordt gezet met het lezen van bovenstaand tekstje valt dan al niet meer te stoppen.
 
Eerst maar eens kijken hoe andere mensen de opdracht hebben uitgevoerd. Die uitvoering is meestal veelzeggend. Zelfs het opstellen van zo’n futiel lijstje benutten mensen om zichzelf mee vorm te geven. Kijk mij eens in het bezit zijn van een onberispelijke literaire smaak. Kijk, ik zet er voor de zekerheid één boek op van lichte literaire zeden, bij wijze van schaamlap, maar verder vul ik mijn lijst met louter Kafka, Nabokov, Joyce en Proust. Ja, die Recherche, dat was me wat, ademloos uitgelezen op een achternamiddag in 1983, toen ik elf jaar oud was en net m’n Holly Hobby-collectie de deur uit had gedaan. Of mensen maken een heel eerlijk lijstje met boeken die van weinig literaire waarde zijn, om dat lijstje vervolgens vergezeld te doen gaan van een verzuchting die ze toch weer terugloodst in het veilige water van de hogere letteren. Een veel voorkomende variant. Er staat dan bijvoorbeeld onderaan het lijstje: ‘O, zo jammer van Henry James, Thomas Mann en Gustave Flaubert! Ze pasten er echt niet tussen.’
En dan komt je eigen poging tot samenstelling van een lijstje. Dat blijkt al snel onmogelijk. Het is geen gebrek aan kritisch vermogen dat ik geen klassement kan maken, het is omdat ik met elk favoriet boek afzonderlijk een zo’n specifieke relatie heb dat ik niet kan kiezen. Demian van Hermann Hesse, bijvoorbeeld, heeft me diep geraakt toen ik zestien was. Daar was ik zo van onder de indruk dat ik me voornam elke letter die Hesse ooit schreef te lezen. Sinds die eerste keer las ik Demian nog een keer of vier en de glans is er langzaam af geraakt. Het eerste deel bevat weliswaar een heel mooi beschreven jeugdherinnering, maar alle bovennatuurlijke aspecten van het boek bekoren me nu aanmerkelijk minder dan toen ik het voor het eerst las.
 
De tragiek van elke lezer is natuurlijk dat je het diepst werd geraakt toen je nog maar aan het begin stond van je levenslange leestocht. Zo was ik ooit diep onder de indruk van Wiplala van Annie M.G. Schmidt. Toen ik dat boek een aantal jaren geleden bestoft terugvond en ik de eerste paar bladzijden las kon ik niet meer stoppen. Nog steeds ijzersterk. Pjotr van Jan Terlouw maakte veel indruk. Zodra ik weer een hoofdstuk uit had vertelde ik het verhaal aan mijn moeder. Ja, Pjotr is nu door een bar en koud Siberisch landschap onderweg naar huis. En daarna, de met terugwerkende kracht toch ontstellend brave boeken van Thea Beckman. Stukgelezen, in het geval van Kruistocht in spijkerbroek letterlijk. Het maakte zoveel indruk op me dat ik me sommige passages even helder herinner als die uit boeken die ik gisteren las.
 
Maar zijn het daarmee de boeken die me het diepste raakten? Hoe definiëren we dat raken? Moet het een lijstje worden van boeken die me ontroerden? Of van boeken die me deden lachen? Die me aan het denken zetten? Die me naar mijn potlood deden grijpen om de marge van uitroeptekens te voorzien? Boeken die me de wereld voor heel even in een ander licht lieten zien? Dat zijn namelijk allemaal andere boeken. Telt de ontroering het zwaarst? Of is de goede ideeënroman superieur aan het boek dat me liet huilen?
 

‘Don’t take more than a few minutes,’ was de opdracht. Daar was ik dus alvast niet in geslaagd. Ik besloot het lijstje niet te maken. Het lijstje en ik, we blijven op gespannen voet staan met elkaar.