We hervatten onze serie Verzonken boeken. Vanwege zomer om te beginnen een aflevering die geheel gewijd is aan het reizen. Drie boeken die al geruime tijd zijn afgezonken naar de bodem. Ten onrechte, dat spreekt...

Het boek Italien, Tagebuch einer Reise van de schrijver van een integraal vergeten oeuvre Karl Scheffler, leest ondanks het voorwoord toch aardig weg. Ook al ontbeert de auteur elke vorm van humor en heeft hij een voorliefde voor het soort oppervlakkige diepzinnigheden waar het werk van zoveel van zijn Duitse tijdgenoten volstrekt onverteerbaar van wordt, als je je over het voorwoord heenzet, waarin hij de Duiste prestaties in de Eerste Wereldoorlog verheerlijkt en rept over de Slachtenmut van de Duiste soldaat, valt er een aardig verhaal te lezen over een Duitser in Italië. Als Scheffler zijn kunsttheorie thuis laat en geen hoogdravend betoog houdt over Duitslands geistigen Kultur, maar gewoon opschrijft wat hij ziet, dan is hij op zijn best. Zijn observaties laten de lezer kennis maken met een Italië dat nog nauwelijks is geïndustrialiseerd en dat nog niet in handen van het massatoerisme is gevallen. Tenminste, Scheffler beklaagt zich over de toestroom van toeristen naar Venetië en beschrijft de invloed die dat toerisme heeft op de stad, maar zodra hij Venetië verlaat wordt hij in elk dorp en stadje dat hij aandoet weer verbaasd aangegaapt. Overigens is zijn beschrijving van Venetië juist zo interessant omdat hij de stad beschrijft in 1911, het jaar waarin Thomas Manns Der Tod in Venedig verschijnt. 'Men denkt in de wirwar van steegjes onwillekeurig aan cholera en epidemie', schrijft Scheffler.
 
Het boek Italien, Tagebuch einer Reise is ruim verkrijgbaar. Er zijn drie grote oplagen van verschenen die nu onverkoopbaar zijn, dus de kans dat je het ergens vindt is groot.
Touring in 1600 van E.S. Bates is ook een boek dat verscheen in 1911, en verschilt van dat van Scheffler als Also sprach Zarathustra verschilt van Blauwe maandagen. Het is niet het ontbreken van die oppervlakkige diepzinnigheid van Scheffler die ze zo van elkaar doet verschillen, maar vooral het gevoel voor humor. Het boek van Bates is een uitgebreide studie naar het fenomeen reizen in 1600, en hij gebruikt daarvoor niet alleen de verslagen van bekende reizigers als Montaigne en de Engelsman Moryson, maar ook van onbekenden als Zinzerling, Pietro della Valle en John Lauder. In een kleine vierhonderd pagina's slaagt Bates erin vrijwel elk facet van het reizen in 1600 uiteen te zetten, met een gevoel voor detail en een minachting voor platgetreden paden die het boek tot een verrassing maken. Geschreven in een taal die niet uit 1911 lijkt te stammen en vol smakelijke anekdotes. Venetië in 1600: 'To have been a witness of that would make it well worth while to have been dead for the past three hundred years'.
 
Het boek Touring in 1600 van E.S. Bates is te verkrijgen bij onder meer De Slegte, en kost niet meer dan een tientje. Het origineel uit 1911 is via internet te bekomen voor een dollar of tweehonderd.

Geen vergeten boek, maar wel vergeten reizigers in On Tour, The British Traveller in Europe. Driehonderd bladzijden lang Engelse reizigers aan het woord. Charles Dickens over Italië, James Boswell over Nederland en V.S. Prichett over Spanje. Maar dat waren de bekende reizigers, terwijl het merendeel van de opgenomen stukken van inmiddels vergeten reizigers zijn die over hun reizen vergeten boeken schreven. In sommige gevallen is dat jammer en maakt een opgenomen tekst nieuwsgierig naar de rest van het boek, maar dat boek blijft onvindbaar. Alleen een dorpsbibliotheek in Essex heeft nog een exemplaar.

De fragmenten die zijn opgenomen, zijn op thema gerangschikt en zijn afkomstig uit verschillende perioden. Elk hoofdstuk begint met een verslag uit de zestiende eeuw en eindigt met een kort verslag uit de jaren vijftig of zestig van de vorige eeuw. En dat levert een aardige geschiedenis op van het reizen door de eeuwen heen.

 
Het boek On Tour, The British Traveller in Europe is te koop via diverse website. Mijn exemplaar gaat vergezeld van een knalgeel stofomslag. Meteen bij het oud papier ermee.