Retterin des Geistes gegen den Ungeist. Dat is de kop boven een stuk in de Frankfurther Allgemeine over de Nederlandse kunstenares Gisèle van Waterschoot van der Gracht. Ze wordt vandaag honderd, een gebeurtenis die in Duitsland merkwaardig genoeg nieuwswaardiger is dan hier. Reden daarvoor is dat zij tijdens de oorlog onderdak verleende aan 'Untertauchern' en het pand na de oorlog uitgroeide tot een bolwerk van verering voor de Duitse dichter Stefan George.
Op een etage onder Gisèle, aan de Herengracht 401 in Amsterdam, woonden Wolfgang Frommel en Manuel Goldschmidt met een wisselend gezelschap van een man of vijf in een ‘literaire commune’. De beweging rondom George was nogal sektarisch van aard. Hij hield er een zeer selecte ‘Kreis’ op na, een kring discipelen rond het tijdschrift Blätter für die Kunst.
Frommel was zeer onder de indruk van George, zoals blijkt uit een interview dat Lisette Lewin met hem had begin jaren tachtig: ‘Nimmer tevoren heeft Wolfgang Frommel een mens van dit formaat ontmoet en nimmer nadien heeft zo iemand zijn pad gekruist,’ tekent zij op. Frommel zegt tegen haar: ‘Mijn hele leven heb ik telkens weer zijn invloed ondergaan en ik niet alleen. Vele jonge mensen die mij in de loop der jaren hebben bezocht, die bij mij waren ondergedoken of die na de oorlog in Holland bij mij kwamen (...) die werden, wanneer ik hen George voorlas, getroffen en zeiden: “Ja, dat is iets wat wij eigenlijk alleen bij Hölderlin zo hebben gevoeld. Hier spreekt waarlijk een groot dichter.”’
Het stuk in de Frankfurther Allgemeine rept met geen woord over George en het Amsterdamse filiaal van zijn club, maar gaat vooral over Gisèle. Vier jaar geleden verscheen een mooi boek over haar, Gisèle en haar onderduikers, te bekomen bij Castrum Peregrini, zoals de uitgeverij heette die Frommel in de jaren vijftig vestigde in het pand aan de Herengracht. De Avonden was begin dit jaar te gast in de voormalige onderduikerswoning. Luister hier.
Gisèle van Waterschoot van der Gracht, de vrouw die tijdens en na de oorlogsjaren haar appartement ter beschikking stelde aan een ‘literaire commune’, is vandaag honderd jaar geworden.