Iedereen probeert de beste keuzes maken om vooruit te komen in het leven, maar eigenlijk zijn we grotendeels overgeleverd aan onze oerinstincten, aldus Roland Duong.

Roland Duong houdt zich bezig met kiezen. Hij werd bekend als lid van de Keuringsdienst van waarde. In het bekende consumentenprogramma zocht hij uit wat de werkelijkheid achter verkooppraatjes is en hoe producten uit ons keukenkastje eigenlijk gemaakt worden. Wij consumenten willen producten die zijn vervaardigd zonder dat onze medemens of leefomgeving daar te veel door getergd is. Het ligt voor de hand te denken dat Duongs boek Het supermarktparadijs fungeert als gids in het landschap van de consumentenkeuzes. Daar begint het ook mee, maar het gaat een stuk verder. De programmamaker onderzocht hoe we onze keuzes maken en bekeek het proces van kiezen van verschillende kanten: op wetenschappelijk, evolutionair, economisch en zelfs spiritueel niveau.

Wat was de aanleiding voor het boek?
Roland Duong: ‘Ik wilde het idee van kiezen en consumptie meer uitdiepen, eigenlijk uit een soort ergernis. Als je bij een consumentenprogramma werkt, krijg je steeds de vraag wat nu de beste yoghurt of olijfolie is. De Keuringsdienst gaf daar nooit antwoord op, maar mensen willen heel graag dat iemand ze vertelt wat ze moeten kiezen. Ook de maatschappij in het algemeen draait voor een groot deel om de beste keuze maken. Maar weten ze wel hoe de mens kiest? Dat wilde ik onderzoeken. Onze keuzevrijheid blijkt stukken kleiner dan we intuïtief denken.’

Waar heb je je onderzoek op gebaseerd?
‘Ik heb heel veel gelezen op het gebied van onder meer biologie, neuropsychologie en economie. In de boeken, van bijvoorbeeld Richard Manning en Jared Diamond las ik interessante inzichten.’

Zoals wat?
‘In het boek van Manning, Against the grain, wordt het idee van vooruitgang ter discussie gesteld. We willen allemaal het goede kiezen, zodat de mensheid progressie kan maken. Maar in de tijd dat we nog jagers en verzamelaars waren had de mensheid het misschien wel veel beter. Uit de biologie leerde ik dat we meer dieren zijn dan we denken. Alles wat ik zeg moet je wantrouwen, omdat de kans groot is dat het allemaal maar mooie praatjes zijn om mijn status als mannetjesmens te vergroten. Dat maakt het misschien allemaal niet makkelijker, maar het zorgt ook weer voor een soort bescheidenheid, die weer leidt tot vrijheid. Niemand kan precies vertellen hoe het nu zit en wat je moet doen.’

De bewuste keuze bestaat niet?
‘Uiteindelijk kun je hem niet doorgronden, dat is het heftige. Het wordt een kwestie van trial and error en dialoog en debat om er in de buurt te komen. En aan die dialoog probeer ik op deze manier iets toe te voegen.’

De mens is nooit tevreden, schrijf je ook.
‘We leven hier eigenlijk in het paradijs. Materieel gezien hebben we alles. Hoe mensen hun leven inrichten heeft heel veel te maken met het dierlijke instinct om een hoge status te hebben. Men kan die energie beter gebruiken om de wereld te verbeteren. Maar ook ik ontkom niet aan de biologie en ben veel bezig om goed over te komen. Terwijl ik tegelijk heel hoge morele standaarden heb.’

Is het niet vervelend om jezelf daar steeds op te betrappen?
‘Ik word er juist gelukkiger van. We zijn wel gorilla’s, maar ook mensen met unieke kwaliteiten. We hebben een ongelooflijk empathisch vermogen. En als consument denk ik steeds meer na. Ik wil wel heel ijdel de mooiste aap van de straat zijn, maar hoeveel mensen zijn er misbruikt om dit kledingstuk in elkaar te zetten? Het is juist frustrerend als je merkt dat je niet de keuzes maakt die je eigenlijk wilt maken doordat je een gevangene bent van je conditioneringen.’

Wat kunnen we hiermee in de supermarkt?
‘Als je de impuls hebt om een biefstuk te eten is het goed om te reflecteren op wat je ervoor over hebt. Als je hem toch wilt eten, moet je er echt van genieten. Het allerergste is om alles maar voor lief te nemen en het eten gedachteloos naar binnen te schuiven.’

Genieten mag dus wel.
‘Genieten moet zelfs. Het gaat veel meer om natuurlijke matiging. Het is schaamtevol, maar ik heb in een Japans sterrenrestaurant een stukje sushi van blauwvintonijn gegeten. Schandalig, maar zo lekker dat ik het toch voor mezelf heb proberen te verantwoorden.’

Religie speelt ook een belangrijke rol in je verhaal.
‘Na de hele omzwerving, met veel wetenschap, kwam ik erachter dat je in het proces van een optimale keuze niet om zingeving heen komt. Dat wordt veel over het hoofd gezien. Atheïsten kunnen iemand die in God gelooft of spiritueel bezig is, moeilijk serieus nemen. Terwijl ik zelf aan den lijve heb ondervonden dat spirituele of religieuze verdieping een enorme impuls kan geven aan je leven.’

Hoe ging dat dan?
‘Ik heb last gehad van allerlei psychologische kwellingen, zoals depressie en angststoornissen. Toen ben ik anders gaan kiezen, bijvoorbeeld op het gebied van werk en sociaal leven. En daarbij ben ik gaan mediteren. Dat werkte ontzettend goed om meer in balans te komen. Er blijkt ook een schat aan wetenschappelijk bewijs te zijn dat dit soort religieuze en spirituele rituelen mensen gelukkiger maakt. Ik denk dat ook veel atheïsten een soort spirituele behoefte hebben. Alle kennis ten spijt, mensen zijn zulke complexe wezens en de manier waarop hun keuzes tot stand komen is zo ondoorzichtig en diffuus, dat je bijna niet ontkomt aan een bepaalde spirituele verdieping om daarmee met jezelf in het reine te komen.’

Is het moeilijk om nu terug te gaan naar de trivialiteiten van televisie?
‘Televisie is mijn vak en ik heb in dit boek wel even gezegd wat ik wilde zeggen. Mijn interesse is breed genoeg om ook heel veel voldoening te halen uit de projecten op televisie, zoals De slag om Brussel. De nieuwsgierigheid en inspiratie blijft, ik ga me pas zorgen maken als die er niet meer is. ’

Het supermarktparadijs van Roland Duong verschijnt in september bji Athenaeum-Polak & Van Gennep.