Ooit heette ze Maria Antonia Hagenaar. Familie noemde haar Non. Maar vanaf het moment dat ze haar jawoord gaf aan Neftalí Ricardo Eliecer Reyes Basoalto heette ze Maruca Reyes. Zo zou ze zichzelf haar leven lang blijven noemen, ook nadat haar echtgenoot zijn naam al lang in Pablo Neruda had veranderd en niets meer van haar wilde weten. Maruca ontmoette de dichter in Batavia, waar zij was opgegroeid en waar hij een diplomatieke post bekleedde. Al gauw verlieten ze Java, om te beginnen aan een roerig huwelijksleven dat bestond uit een eindeloze reeks verhuizingen. Ze woonden in Santiago, in Buenos Aires, in Madrid, in Barcelona en waren een paar keer samen in Den Haag. Gedurende de jaren die volgden moest Maruca afscheid nemen van alles wat haar dierbaar was: Indië, haar moeder, haar man, haar kind en haar status.
Pauline Slot bracht haar hoofdpersoon zeer overtuigend tot leven in een poëtische roman, die nergens larmoyant wordt. We stappen met Maruca op de boot van Batavia naar Buenos Aires, en blijven haar volgen tot aan haar eenzame sterfbed, vele jaren later, in Den Haag. Slot stuitte bij toeval op deze onbekende landgenote toen ze in de ramsj een Neruda-biografie kocht, nadat ze veel van zijn poëzie gelezen had.
‘Ze intrigeerde me. Wat was dat voor vrouw? Die biografie bood maar hele fragmentarische informatie. Toen ik de hoofdlijnen van haar leven zag, met al die verliezen, leek het me interessant dat verhaal te vertellen. Al vroeg in haar leven overleden haar twee broers en haar vader. Ze bleef als enig kind over met haar moeder. Na haar huwelijk verliet ze Indië, het land waar ze vertrouwd was. Uiteindelijk werd ze door haar man verlaten en verloor ze ook nog haar kind. Dat is natuurlijk het zwaarste verlies. Toen zat ze in een pension in Den Haag, op een klein kamertje. Alleen, zonder vooruitzichten. Die angst om er helemaal alleen voor te staan in het leven kent iedereen. Dat vond ik een interessant gegeven. Bovendien is er dat contrast van dat hele grote leven van Neruda, die steeds rijker en beroemder werd en dat kleine, vergeten leven van haar.’
De eerste echtgenote van de Chileense dichter Pablo Neruda was de Nederlandse Maruca Reyes. Een tragisch leven in het kielzog van een wereldberoemde, maar onverschillige man.
Jeugdfoto’s
Van het leven van Pablo Neruda is zo ongeveer iedere dag gedocumenteerd. Er zijn brieven, er is een autobiografie en zijn vele beroemde vrienden schreven ook uitvoerig over hem. Bovendien is er een biografie van 1500 pagina’s. Neruda’s eerste echtgenote speelt in al deze geschriften maar een marginale rol. Toch koos Slot er nadrukkelijk voor haar verhaal vanuit haar perspectief te vertellen. Dat vereiste zowel speurwerk als fantasie.
‘Ik ben op zoek gegaan naar mensen die haar nog gekend hadden. Eerst vond ik het wat onwennig om zomaar mensen op te bellen omdat ik iets van ze wilde weten, maar iedereen bleek enorm bereidwillig. Vaak zeiden die familieleden dat ze echt niets meer wisten, maar dan kwamen ze toch met een heel mooi detail. Bijvoorbeeld dat ze altijd Non genoemd werd. Iemand anders had nog een gebaksschep die van haar was geweest. Dat is iets tastbaars dat ik mooi kon verwerken. Hun dochter, Malva Marina, ligt in Gouda begraven. Dat graf is pas in 2004 ontdekt. Heel lang wist niemand dat het enige kind van Pablo Neruda in Gouda begraven lag. Misschien wist hij het zelf niet eens. Toen Malva overleed, had hij haar al jaren niet meer gezien. Hoewel Maruca hem meteen bericht heeft gestuurd, schijnt het dat hij niets heeft laten horen. Ik heb ook onbekende jeugdfoto’s gevonden. Maruca was 1.80m, dat was zeker voor die tijd heel lang. Ze had daarom verschillende bijnamen, “de giraf” bijvoorbeeld. Er is een latere foto van haar waarop je ziet dat ze een beetje door een been zakt om niet boven hem uit te steken. In een brief aan haar schoonmoeder schreef ze dat ze hoopte dat haar dochter niet zo lang zou worden als zijzelf. Dankzij dat soort dingen kon ik dat gegeven van die lengte een rol laten spelen.’
Harteloos
Slot baseerde zich niet alleen op brieven en foto’s, ze reisde Maruca ook achterna. Naar Indonesië, Chili, Argentinië en Spanje. Niet allleen om te zien in welke huizen ze precies woonde, maar vooral om de sfeer overtuigend te kunnen oproepen.
‘Veel dingen zijn natuurlijk veranderd. Als je wilt weten hoe een haven er vroeger uitzag, kun je beter oude beelden bekijken dan er zelf heen gaan. Maar ik wilde voelen hoe het daar was. De geuren, de geluiden. In Indonesië hoorde ik heel vaak mensen vegen. Dat zijn van die kleine dingen die je in een boek kunt verwerken. Zo’n geluid dat verbonden is met een plaats. Daar waren die reizen heel goed voor.’
Terwijl Maruca zich jarenlang krampachtig aan haar man vastklampte, was Neruda al heel snel op haar uitgekeken. Zijn vele affaires hield hij niet verborgen en hij negeerde en kleineerde Maruca, die zijn status als consul veel belangrijker vond dan zijn reputatie als dichter. Zelfs toen hij al lang uit haar leven verdwenen was, bleef ze wanhopig brieven schrijven waarin ze de wens uitsprak met hem herenigd te worden. De grote dichter, die onsterfelijke liefdespoëzie schreef, wijdde aan Maruca geen enkel gedicht, zo ontdekte Slot.
‘In de liefde tonen mensen zich op hun mooiste, maar ook op hun meest harteloze manier. In dit geval zie je hem van zijn slechtste kant, maar hij had ook veel andere kanten. Voor zijn vrienden was hij geweldig. Overal waar hij kwam, kwamen drommen mensen op hem af. Dit huwelijk was een echte mismatch, ik denk dat dat wat hem betreft al heel snel duidelijk was. Vreemd genoeg heb ik ondanks alles geen hekel aan hem gekregen.’