In 1991 schreef u een boek over Mohammed naar aanleiding van de fatwa tegen Salman Rushdie. Welke aspecten beklemtoont u in uw jongste boek over de profeet, dat na 11 september verscheen?
Karen Armstrong: In mijn nieuwste boek leg ik de nadruk op ‘oorlogsvoering’ en ‘vrouwen’: dat zijn de twee stokken die men in het Westen gebruikt om de islam mee te slaan. Ik toon dat de profeet zelf positief stond tegenover vrouwen. Hij heeft hen een voor die tijd spectaculaire legale status gegeven. Maar zijn volgelingen werkten hem tegen. Je zou kunnen zeggen dat Mohammed op twee verschillende manieren naar vrouwen keek: liberaal én onderdrukkend. Maar dat zie je in veel religies. Ook het Nieuwe Testament bevat die ambiguïteit tegenover vrouwen.
Ik besteed veel aandacht aan de achtergrond van Mohammed: de situatie in Arabië en Mekka. Mohammed wou de deugd van de ‘hilm’ – ‘vrede’ en ‘mededogen’ – in ere herstellen. Hij pleitte voor een sociale hervorming: hij keurde de opbouw van een privé-fortuin af en riep op om te delen met de armen. Ook ‘djahilijja’ is een cruciaal concept. Het wordt traditioneel vertaald als ‘onwetendheid’, maar in werkelijkheid betekent het ‘geweld’ of ‘irriteerbaarheid’. Mohammed spoorde moslims aan om de ‘djahilijja’ van de bedoeïenencultuur af te zweren. Ik stel trouwens vast dat er ook vandaag veel ‘djahilijja’ bestaat, niet alleen in de moslimwereld, maar ook in het Westen. Iedereen denkt in termen van ‘mijn stam heeft gelijk’, niet alleen religieuze fundamentalisten, maar ook een groep die ik seculiere fundamentalisten noem.
De islam is niet de oorlogszuchtige, vrouwonvriendelijke religie die het Westen er vaak in ziet. Dat beweert godsdienstdeskundige Karen Armstrong, die over het leven en de leer van Mohammed zopas een boek heeft geschreven. ‘Ik ben geschokt als ik hoor wat mensen in het Westen zoal over de islam vertellen. Dat getuigt niet alleen van storende onwetendheid, maar ook van ingesleten moslimhaat.’
Wat zijn de gangbare misvattingen over de islam?
Armstrong: We hebben in het Westen diepgewortelde vooroordelen over de islam, die teruggaan tot de kruistochten. Vaak wordt beweerd dat de islam ongeneeslijk gewelddadig is. Dat is onwaar. Een vergelijkbare, onware aanname, is de overtuiging dat de islam niet in staat zou zijn tot modernisering of democratie. Maar je mag niet vergeten dat aan het begin van de twintigste eeuw alle toonaangevende moslimintellectuelen verliefd waren op het Westen. Dat is veranderd als gevolg van het buitenlands beleid dat het Westen jarenlang in moslimlanden heeft gevoerd. Dat heeft het democratisch secularisme een slechte naam gegeven bij moslims.
Hoe reageert men in moslimlanden op uw boek?
Armstrong: Ik ben pas terug uit Pakistan en stel vast dat mijn boek daar veel gelezen wordt. In de moslimwereld hunkert men naar een vriendelijke stem uit het Westen. Want alles wat moslims vanuit het Westen horen, zijn de woorden van Bush en Blair, naast de dagelijkse portie islamofobe commentaren in de pers. Net zoals je bij ons vaak hoort vragen waarom er geen gematigde moslims aan het woord komen, stellen ze in Pakistan de vraag waarom ze zo zelden gematigde westerlingen horen. Moslims en westerlingen presenteren zich aan elkaar op de slechtst denkbare manier.
Omdat de koran stelt dat moslims spiritueel verwant zijn met joden, hebben joden altijd godsdienstvrijheid genoten in islamrijken. Waarom is het in de twintigste eeuw wel tot een conflict tussen joden en moslims gekomen?
Armstrong: Dat komt door de situatie in Palestina. Vóór de creatie van Israël waren er geen conflicten tussen joden en moslims. Dat dit nu wel bestaat, is betreurenswaardig, een breuk met een eeuwenlange moslimgeschiedenis. De extreme vormen van islam hebben hun wortels in regio’s waar de oorlog chronisch is: Palestina, Afghanistan, Pakistan. Pakistan is een catastrofe. Het is een land dat nooit had mogen ontstaan. Het werd maar gecreëerd na de kolonisatie. Eeuwenlang leefden moslims en hindoes vreedzaam samen in India, maar vandaag houden India en Pakistan atoomwapens op elkaar gericht.
De leer van de profeet was positief voor de vrouwen van zijn tijd, maar heeft de koran vrouwen vandaag nog iets te bieden?
Armstrong: Je kan de aspecten uit de koran die in Mohammeds tijd progressief waren voor vrouwen niet zomaar naar onze tijd extrapoleren. Religies moeten zich in de loop van de tijd transformeren. Bovendien hebben alle religies een probleem met vrouwen: katholieken, joden en hindoes… We moeten dus kijken naar de principes van Mohammeds prediking – onder meer het principe dat mannen en vrouwen gelijk zijn – en die naar onze eigen tijd vertalen. Ik vind niet dat je de islam mag veroordelen omdat hij slecht is voor vrouwen, want dan moet je alle wereldgodsdiensten veroordelen. Maar het Westen haat de islam en gebruikt het thema ‘vrouwen’ om de islam te ondermijnen. Als je de westerse protagonisten mag geloven, werd de oorlog in Afghanistan begonnen om de Afghaanse vrouwen van de burka te bevrijden. En zijn ze nu bevrijd? Nee, ze dragen nog steeds een burka, maar niemand spreekt er nog over.
Het is trouwens een misvatting dat de koran zegt dat vrouwen een sluier moeten dragen. Wel staat er dat er een ‘sluier’ of ‘afsluiting’ moet zijn tussen de vrouwen van Mohammed en de andere gelovigen. Dat komt omdat de vrouwen van de profeet werden lastiggevallen door zijn vijanden. Maar andere vrouwen hoefden zich niet te sluieren, noch thuis te blijven. De sluier werd pas belangrijk in de 20ste eeuw als gevolg van het kolonialisme. In Pakistan heb ik nauwelijks gesluierde vrouwen gezien, maar in Londen zie ik er veel. Ik denk dat het een protest is tegen Blair, een manier om te zeggen: ‘We hoeven er niet Westers uit te zien om modern te zijn.’
Is de houding van het Westen veranderd sinds 11 september?
Armstrong: Ik heb lang voor 11 september al islamhaat vastgesteld. Maar hoe meer wij verkondigen dat we van de islam afwillen, hoe meer extremisten dat zullen gebruiken. Dat zal tot problemen leiden. Ik ben geschokt als ik hoor wat mensen zoal beweren over de islam. Dat is je reinste onwetendheid, die ik bijzonder beangstigend vind. Het doet me denken aan Duitsland in de jaren dertig. Hitler kon toen met de joden doen wat hij deed omdat er in Duitsland al jarenlang vooroordelen over joden gecultiveerd werden. Het is spijtig dat we daar geen lessen uit trekken. Want ik ben bang dat de concentratiekampen van de jaren dertig zich kunnen herhalen als we zo doorgaan met het blameren van moslims.