De beroemde bibliotheek van Alexandrië is, onder meer door een aantal branden, uiteindelijk volledig verloren gegaan. Al die papyrusrollen en perkamenten, al die overgeleverde kennis en cultuur zijn voorgoed verdwenen.
Dat een bibliotheek afbrandt als gevolg van oorlogs- of natuurgeweld is natuurlijk barbaars of rampzalig, maar wat als achteloosheid of nalatigheid de oorzaak is, zoals het geval bij de Anna Amalia Bibliothek in Weimar?
Op 2 september 2004 werd deze boekentempel, ook wel de ‘wieg van de deutsche Klassik’ genoemd en door de Unesco tot wereldcultuurerfgoed bevorderd, gedeeltelijk door brand verwoest. Vermoedelijke oorzaak: een oververhitte kabel. Zoiets heet dan een ongeluk, maar zulke vaak eeuwenoude boeken zijn uniek en dus onvervangbaar (en bovendien niet te verzekeren).
Vijftigduizend boeken en handschriften van onder anderen Goethe – die er dertig jaar directeur is geweest –, Schiller en Herder zijn verbrand of werden deels onherstelbaar aangetast. Evenzovele andere banden konden door brandweer en toegesnelde omstanders uit het vuur en het bluswater worden gered, waaronder een Lutherbijbel van onschatbare waarde. Asdeeltjes werden door de wind over heel Weimar verspreid.
Het 16de-eeuwse gebouw, vernoemd naar de 18de-eeuwse mecenas en hertogin Anna Amalia, herbergde een collectie van in totaal een miljoen banden. De verbijstering over de brand was groot, en werd onwillekeurig nog versterkt door de rol van ‘Weimar’ in de Duitse geschiedenis en de associatie met de boekverbrandingen door de nazi’s.
Voor het herstel, de verbouwing van de bibliotheek én de restauratie van de boeken is twintig miljoen euro bijeengebracht (dat is overigens de helft van de prijs van pakweg een Joint Strike Fighter). Eenvijfde van dat bedrag is bestemd voor de ‘Erstbehandlung’ van de beschadigde boeken. De feestelijke heropening is 27 oktober – de geboortedag van Anna Amalia; over drie maanden is de restauratie pas echt voltooid – in aanwezigheid van politici, sponsoren én boekenredders te zien in een rechtstreekse uitzending bij de ard, waarin ook aandacht wordt besteed aan het proces van omzichtige restauratie van vele duizenden boeken. Dat gebeurt ook in de film Die Buchretter von Weimar op Arte. Die restauratie blijkt een soort hightech-monnikenwerk. De geredde boeken zijn natuurlijk nat, het papier is gezwollen, omslagen en ruggen gescheurd en verkoold. Om ze tegen schimmelvorming te beschermen, worden de boeken bij -20°C ingevroren, en vervolgens in een speciaal procédé gevriesdroogd om het bluswater te verwijderen. Maar dan begint het eigenlijke werk pas. Voor elk van de zestigduizend banden wordt een schadeprotocol opgesteld, wat alleen al twee jaar in beslag neemt. Sommige leren banden zijn door het bluswater dusdanig verstijfd, de ruggen door het vuur dusdanig hard geworden, dat het team onder leiding van restaurator Matthias Hageböck ze moet doorsturen naar naar de universiteit van Uppsala, waar nog meer specialistische kennis voorradig is. Maar wat te doen met een aantal geheel verkoolde boeken, die bij de geringste aanraking uit elkaar zouden vallen? Voorlopig blijven ze als briketten op een stalen tafel liggen, in afwachting van een nieuwe behandelingsmethode.
Een oververhitte kabel was oorzaak van de funeste brand in de beroemde Anna Amalia Bibliotheek. Vierentwintig oktober wordt de heropening gevierd.