Wie was Ischa nu eigenlijk?
Kees: ‘Er is een sleutelzin in ‘Brief aan mijn moeder’. Er zitten voorspellende krachten in dat boek. Hij voorspelde ook al wat hij kapot gaat maken. Hij zegt bijvoorbeeld ‘Liefde en vernietiging zijn in mijn leven heel lang synoniem gebleven’. Je ziet dat zijn hele leven terugkeren, in relaties. En dat heeft te maken met zijn geboorte als joods kind in 1943.’
Gijs: ‘Ik denk dat Ischa, die schijnbaar vol van zelfanalyse en zelfonderzoek was, nog veel heeft verhuld voor zichzelf. Het patroon in Ischa’s leven is altijd geweest: iets opbouwen, dat met een grote intensiteit en overgave doen, dat op een hoogtepunt in razende vaart weer afbreken en doorgaan naar het volgende moment.’
David: ‘Er is wel gespeculeerd dat Ischa homoseksueel was en van plan was zich - in wat de laatste tijd van zijn leven is geworden - terug te trekken in Utrecht. Dat er een nieuw hoofdstuk in zijn leven aan zat te komen. Hij had daar een huis gekocht.’
Kees: 'Niemand heeft mij gezegd dat Ischa homoseksueel was. Er zijn wel aanwijzingen dat het onderwerp hem heeft beziggehouden. Dat het wellicht tot zijn fantasiewereld heeft behoord net als heel veel andere dingen. In 'Brief aan mijn moeder' laat Ischa zijn moeder zeggen: 'Ik aarzel of je homoseksueel bent of niet.' Hans van Manen heeft een keer een ballet voor hem gemaakt dat hij in tutu heeft uitgevoerd. Hij flirtte wel eens met vrouwelijke dingen, maar ik vind dat niets bijzonders en het doet niets af aan het feit dat Ischa primair gericht was op vrouwen.’
Gijs: ‘Mijn stellige overtuiging is dat hij een zeer actieve, gezonde heteroseksuele man was.’
Kees: ‘Seksualiteit bestaat hoe dan ook vaak uit ambivalenties. Voor Ischa geldt dat zeker, ook in zijn relaties tot vrouwen. Ischa is iemand van paradoxen en de voornaamste paradox zit hem in de verstoorde relatie met zijn ouders. Zijn verhouding met zijn vader was heel dubbel. Hij werd door zijn vader geslagen maar Ischa bewonderde hem ook. Zijn vader ging mooie wandelingen met hem maken in de Vogezen, maar zijn vader sloeg hem als hij een hebreeuws woord niet kende. Het gezin was verscheurd. Zo stond zijn vader hem niet toe dat hij zijn moeder bezocht op haar sterfbed. De andere kinderen overigens ook niet. Rode lijn in Ischa’s leven: dat hulpeloze zoeken naar liefde.'
David: ‘Al in 1974 wordt hem gevraagd: heeft je vader Brief aan mijn moeder gelezen? En dan zegt hij: “dat vind ik niet interessant”. Maar je hóórt aan zijn stem: dat vindt hij wél interessant. En hij voegt er dan ook aan toe: “maar hij zou een van de weinigen zijn die het precies op waarde zou weten te schatten”. Daar heb je de ambivalentie in één quote te pakken.’
Kees: ‘Hij heeft eerder bij een van zijn vriendinnen een kamer gehad waar hij zijn leven lang terecht kon, tussen de relaties door. Bijna als een onderduikadres.’
David: ‘In zijn interviews komt homoseksualiteit vaak ter sprake. Het heeft te maken met het ontsluieren van dingen die vroeger geheim waren. En zijn vader die homofoob was. Maar… eh…. niet onbelangrijk is dat ik regelmatig heb zitten huilen van het lachen, hij was zo ontzettend komisch. Hij was een geniale performer. Ischa gebruikte een geïnterviewde vaak om zelf te performen en grappig te zijn. Opmerkelijk zijn de verschillende rollen die hij kan spelen. De ene keer is hij de kwetser, de andere keer is hij oprecht een en al oor in schitterende lange interviews. Waarin hij heel verwonderd was, open. De radio-gesprekken onder de noemer ‘Zaken van de ziel’ bijvoorbeeld. Connie Palmen zegt daarover: “Ischa kon zichzelf helemaal wegmaken.” Daar tegenover staat dan een beroemd geworden radio-interview met fotograaf Daniel Koning die na anderhalve minuut werd weggestuurd omdat Ischa geen interesse had. Het best kon hij misschien wel iemand afzeiken. Daarover zegt zijn broer Job dat mensen het een eer vonden om door Ischa in de modder geduwd te worden.’ Gijs: ‘Maar iedereen wilde wél door hem geïnterviewd worden’. David: ‘Behalve Wim de Bie, die zei: “Ischa zegt dat al die interviews altijd over hem zelf gaan dus waarom zou ik dan door hem geïnterviewd willen worden?” Trouwens, Ischa heeft gezegd: het is leuk dat jullie het doen maar ik zou zelf voor de eer bedanken door mijzelf geïnterviewd te worden.’ Gijs: ‘Ook mijn boek toont vele Ischa’s. Maar ik ben er wel van overtuigd dat zijn radio-interviews zijn magnum opus zijn. Beter dan zijn tv-programma’s en zijn krantenstukken. Ik vind Ischa bijvoorbeeld geen groot schrijver. Stilistisch soms onbeholpen, op het archaïsche af. Hij had een bijna abnormale intuïtie om te zien waar iemands geheim lag, zoals hij dat zelf noemde. Als interviewer had hij een aangeboren kerntalent, dat in zijn radio-interviews fantastisch tot uiting kwam. Omdat hij ook nog die drang tot performen had.’