Kijk in de trein om je heen: niemand onder de vijftig lijkt de geur van drukinkt, de rust van papier of het fijne geknisper tijdens het lezen te missen. De papierhandel is daarmee een perfecte arena voor tragikomische verhalen over machteloze sukkels op een zinkend schip — een inzicht dat de makers van de postkredietcrisis-kantoorcomedy The Office feilloos aanvoelden. In de Amerikaanse versie van het Britse origineel volgen we de ongemotiveerde werknemers van Dunder Mifflin Paper Company, Inc. in Scranton. Ze zijn nog onwetend van de papierloze toekomst die hen in rap tempo nadert. In een van de grappigste afleveringen richt de stuntelige manager Michael Scott zijn eigen papierbedrijf op. In een poging betekenis te geven aan een product dat steeds irrelevanter wordt, pitcht hij: ‘Our paper is so good, it’s like... it’s like toilet paper for your printer!’
Waar The Office papier bespot, benadert kunstenaar, restaurateur en presentator Charlotte Caspers (1979) het met eerbied. Ruim veertig minuten wijdt ze aan dit ogenschijnlijk banale materiaal: een plantaardige vezelpap, gedroogd op een platte zeef. Onder begeleiding van voice-over Midas Dekkers begint ze bij het wespennest. Vervolgens ontvouwt zich een rijke cultuurgeschiedenis van ambacht en verbeelding. Van een papierrestaurateur leert ze hoe papier voor geboorte- en rouwkaartjes ooit van oude sokken en onderbroeken werden gemaakt, ze schept haar eigen vel bij een oude papiermolen in Acquasanta, Italië en wordt geraakt door de papierliefde van de fameuze boekontwerper Irma Boom. De meeste ontwerpers werken vanachter de computer, maar Boom – what’s in a name – laat het papier de hele dag lekker door de vingers ritselen: ‘Een boek is een driedimensionaal object, op een beeldscherm is alles plat.’
Toch lukt het Caspers, vanaf dat vlakke tv-scherm, je ook als kijker verliefd te laten worden op velletjes en blaadjes. Zo gaat ze, geïnspireerd door de collages van Jan Schoonhoven, zelf aan de slag met papier (doorgaans werkt ze met veel duurdere materialen, zoals bladgoud). Als je haar een stukje papier ziet scheuren, is dat bijna hypnotiserend om naar te kijken. Caspers: ‘Scheurranden intrigeren mij. Dáár kun je het papier echt voelen met je ogen, het geeft de identiteit van een velletje papier weer.’ Papier heeft zelfs een eigen stem, zo demonstreert ze terwijl ze het materiaal met de aandacht van een zenmeester door haar handen laat glijden. ‘Kijk, (zachtjes knijpend) dit papieren zakje knispert, terwijl dit vloeipapier (soepel wapperend) meer klinkt als een briesje. Het papier van Irma, gemaakt van eucalyptus, klinkt dan weer (laat het door haar handen golven) als een trommel.’
Caspers maakt nieuwsgierig. Naar het papier dat je op dit moment in je knuisten hebt, bijvoorbeeld. Klinkt het openslaan van het binnenwerk van de gids niet huiselijk? Het eerste product op dit papier (Holmen View Matt 1.4. 47 grams) was de nieuwe IKEA-catalogus. Ruikt u de verse vezels tijdens het bladeren? Deze zijn afkomstig van duurzame Zweeds productiebossen, met extra aandacht voor planten en beestjes.
Drukpapier, dat ooit de democratisering van kennis mogelijk maakte, is macht, concludeert Caspers. En biedt een bedachtzaam tegenwicht voor vluchtigheid. Van het internet én toiletpapier.