Flessenpost is geen efficiënt communicatiemiddel. In 2018 vond een Australische strandwandelaar een fles die in 1886 vanaf een Duits schip in de Indische Zee werd geworpen: met 132 jaar verzendtijd een traagheidsrecord.
Schrijver en radiomaker Mathijs Deen heeft zelf in zijn jeugd ook weleens vanaf Schiermonnikoog een bericht in zee gegooid. Antwoord bleef uit. ‘Ik weet ook niet of ik de tegenwoordigheid van geest had om mijn adres erop te zetten,’ aldus Deen. Voor OVT: Het spoor terug heeft hij nu een documentaire gemaakt over de geschiedenis van de zee als postbezorger.
‘Misschien denk je bij flessenpost aan een eeuwenoud gebruik, maar dat valt erg mee,’ vertelt Deen. ‘Eigenlijk is het pas rond 1800 echt een fenomeen geworden. Voor die tijd waren flessen niet alom beschikbaar en de vinder had natuurlijk ook een wereldwijd postsysteem nodig om contact te leggen met de verzender.’
Toch stamt een van de oudste beschrijvingen van flessenpost uit 1493. Columbus dreigde in een storm terecht te komen en gooide een brief overboord over zijn ontdekkingsreis. Hij beloofde duizend dukaten aan degene die het bericht zou doorspelen aan de koning. Die fles is nooit gevonden, maar Columbus overleefde de storm.
Een geslaagde poging tot flessenpost kwam pas eeuwen later. De Fransman Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre wilde zien waar de zeestroming een object naartoe zou voeren en vroeg zijn vrienden om op hun zeereizen flessen te droppen. In 1797 werd de eerste op het strand teruggevonden.
In de negentiende eeuw zou dit experiment nog meermaals worden herhaald, bijvoorbeeld door de Duitse wetenschapper Georg Balthasar Neumayer, die het systematisch aanpakte. Hij printte honderden formuliertjes die schippers her en der in flessen overboord moesten gooien inclusief coördinaten en datum. Met de resultaten wilde hij de zeestroming in kaart brengen, om zo de zeevaart efficiënter te maken.
Deen: ‘Zo zie je dat flessenpost in eerste instantie echt een wetenschappelijk project was. Maar na verloop van tijd verloor de wetenschappelijke kant aan nadruk. Zeelieden schreven persoonlijke berichten op Neumayers formulieren. Het ging steeds meer om het achterlaten van een boodschap aan een anonieme vinder.’
Ook Columbus ontging niet de poëtische lading van het meegeven van een boodschap aan de zee. Hij omschreef het als ‘eine fromme Handlung’. Deen: ‘Je vertrouwt iets waardevols toe aan iets hogers; de zee is de bemiddelaar die bepaalt wie jouw bericht ontvangt. Dat zo’n handeling belangrijk is, voel je als kind op het strand al aan.’