‘Een sleutelfiguur in de naoorlogse schilderkunst, een vrije en visionaire kunstenares, wier plastische werk, gekenmerkt door het gebruik van bladgoud of bladzilver, een krachtige viering is van de schoonheid van de natuur, van de landschappen van het Noorden en de Middellandse Zee.’ Zo luidt de omschrijving op de site van het Musée d'Art Moderne in Parijs waar dezer dagen een overzichtstentoonstelling aan haar is gewijd, de eerste ooit. De kunstenares in kwestie: Anna-Eva Bergman (1909-1987).
Dat u haar kent is onwaarschijnlijk. In de Penguins dictionary of arts and artistst (1991) komt ze niet voor, in Kunst van de twintigste eeuw (Taschen, 1999) evenmin. Jansons standaardwerk History of Art dan: geen Bergman. Waarom?
‘Ze gebruikte bladgoud om materie in licht te laten veranderen,’ klinkt het in de arte-documentaire Verwandlung des Lichts. Bladmetaal (onder meer goud, zilver en aluminium) was haar medium, en dat zorgde ervoor dat haar werk werd genegeerd. De glinstering maakte fotograferen van haar werk vrijwel onmogelijk, waardoor het zelden in boeken en overzichtswerken werd opgenomen en Bergman in de anonimiteit bleef. Het is de vraag of dat haar gebrek aan bekendheid afdoende verklaart. Ze stond in de schaduw van haar bekende echtgenoot, de bekende schilder Hans Hartung, is ook wel naar voren gebracht.
Misschien. Het kan natuurlijk aan het werk zelf hebben gelegen, maar daar is au fond weinig van te zeggen; wat succesvol is en wat niet hangt in de kunstwereld van zoveel andere factoren af. In een artikel in de Volkskrant uit 2019 haalt Wieteke van Zeil een anekdote op over de Franse filosoof Diderot, die ooit verkondigde dat de Poolse kunstenares Anna Dorothea Terbush gewoon te lelijk was om succesvol te zijn. Had ze nou nog goede borsten gehad en een goed achterwerk, en had ze zich overgegeven aan haar leraar, ja dan…
Alleen mannen konden kunstenaar zijn, konden geniaal zijn, alleen mannen mochten zich volledig overgeven aan de kunst (foei moeders!) en werden daarbij zowaar bewonderd als ze onmogelijk gedrag vertoonden.
Zo erg is het allicht niet meer, vrouwelijke kunstenaars als Louise Bourgeois, Marina Abramović, Tracey Emin en Cindy Sherman zijn supersterren, maar de kunstwereld is nog altijd een mannenwereld. Vrouwelijke kunstenaars brengen minder nog altijd minder op, hebben minder tentoonstellingen, krijgen minder aandacht in kranten en tijdschriften. Tijd voor een inhaalslag kortom, aldus de analyse.
In het artikel van Van Zeil passeren overigens vele namen van vrouwelijke kunstenaars de revue, maar niet die van Anna-Eva Bergman, die ‘sleutelfiguur in de naoorlogse schilderkunst’. Intrigerend wel.